Advanced Micro Devices Inc. zostało założone dokładnie 50 lat temu, 1 maja 1969 roku, a na siedzibę wybrano kalifornijskie Sunnyvale. Za pomysłem powołania do życia nowego podmiotu produkującego układy scalone stał Jerry Sanders, dyrektor marketingu Fairchild Semiconductor, który przekonał do swojej wizji kilku współpracowników, w tym między innymi Edwina Turneya, Johna Careya i Jacka Gifforda. Było to o tyle proste, że rok wcześniej inni byli pracownicy Fairchild, Robert Noyce i Gordon Moore, założyli Intela, pokazując drogę swoim późniejszym konkurentom.
Pierwsze produkty, pierwsze sukcesy
W listopadzie 1969 roku AMD zaprezentowało swój pierwszy produkt, którym był 4-bitowy rejestr przesuwający MSI Am9300. Jego sprzedaż rozpoczęto w 1970 roku, kiedy to przedsiębiorstwo postanowiło skupić się na budowie układów logicznych. W ten sposób do sprzedaży trafiły liczniki elektroniczne Am2501 i Am2505, które zdobyły uznanie na rynku i osiągnęły całkiem przyzwoitą sprzedaż. Dzięki sukcesowi i zwiększającemu się budżetowi firma Sandersa weszła w 1971 roku na rynek pamięci RAM, prezentując swój 64-bitowy chip Am3101.
Kolejnym ważnym krokiem w rozwoju firmy było uruchomienie w 1972 roku oferty publicznej, w ramach której przedsiębiorstwo wyemitowało 500 tysięcy akcji sprzedawanych po 15,50 dolara za sztukę. Siedem lat później firma debiutowała już na nowojorskiej giełdzie papierów wartościowych i mogła pochwalić się przychodem przekraczającym 100 mln dolarów. Nie byłoby to jednak możliwe, gdyby nie świetne portfolio produktowe, jakie w międzyczasie zaoferowało AMD. Jak możecie zobaczyć na załączonym wykresie, w ciągu kolejnych kilkudziesięciu lat firma miała swoje wzloty i upadki, ale w ostatnim czasie jest na fali wznoszącej. Długie okresy, gdy firma była w dołku, związane były, niestety, głównie z przeciętnym portfolio, choć swoje dołożyła również konkurencja.
Pierwszy „klon” i współpraca z Siemensem
Mowa choćby o pierwszym mikroprocesorze firmy, czyli słynnym chipie Am9080. Swoją sławę układ zawdzięcza temu, w jaki sposób powstał i ile kontrowersji wywołało jego wprowadzenie na rynek. Am9080 stworzono dzięki zastosowaniu inżynierii wstecznej, rozkładając na czynniki 8-bitową jednostkę Intel 8080. Co ciekawe, AMD raczej nie chwali się tym produktem w swojej okolicznościowej prezentacji, czemu akurat trudno się dziwić. W 1976 roku niebiescy zaczęli instalować mikrokod w swoich jednostkach, co wymusiło podpisanie między obiema firmami umowy licencyjnej, na mocy której AMD mogło korzystać z tego oprogramowania we własnych chipach.
Rok później Sanders i spółka zdecydowali się założyć joint venture z Siemensem, co pozwoliło pozyskać AMD spore środki finansowe na rozbudowę linii produkcyjnych. Powstały w ten sposób twór Advanced Micro Computers zajmował się tworzeniem i rozwijaniem produktów na rynek mikrokomputerów. Współpraca z niemieckim konglomeratem nie trwała jednak zbyt długo, bo już w 1979 roku AMD postanowiło odkupić swoje udziały, a dwa lata później zupełnie zrezygnowało z dalszej działalności Advanced Micro Computers. Było to podyktowane przestawieniem się wyłącznie na produkcję mikroprocesorów. W międzyczasie przedsiębiorstwo z Sunnyvale rozwijało swoje zaplecze technologiczne, otwierając zakłady produkcyjne w Austin, Penangu, Manili i San Antonio.
Początek ery x86
Prawdziwy przełom nastąpił jednak dopiero w 1981 roku, kiedy AMD otrzymało dostęp do architektury x86. Nie stałoby się tak, gdyby nie IBM i jego wymagania dotyczące dostaw procesorów, którym Intel nie był w stanie sprostać. Największy wtedy producent komputerów wymógł na niebieskich, by podpisali umowę licencyjną z innym podmiotem, który mógłby produkować identyczne układy. Dzięki temu już od 1982 roku AMD mogło dostarczać na rynek swoje klony chipów 8086, 80185, 80286 i 80188. Wśród nich był Am286, bazujący na modelu Intel 80286. Co ciekawe, klon był wydajniejszy niż pierwowzór, bo jego producent zwiększył zegar z 12 MHz do 20 MHz.
Poza produkcją kopii procesorów niebieskich firma z Sunnyvale zajmowała się również tworzeniem mikroprocesorów RISC, a konkretnie serii 32-bitowych chipów Am29000. Jednostki te były produkowane aż do 1995 roku, kiedy to podmiot podjął decyzję o odejściu od rynku urządzeń wbudowanych na rzecz pecetów. Wcześniej przedsiębiorstwo odbyło jednak pierwszą sądową batalię z Intelem. Sprawa dotyczyła procesorów Am386, których powstanie nie spodobało się niebieskim. Według nich umowa licencyjna podpisana z AMD nie zezwalała na projektowanie odpowiedników dla układów nowszych niż 80286. AM386 bazował natomiast na zaprezentowanym w 1985 roku chipie 80386, który jako pierwszy korzystał z 32-bitowej architektury x86. Po kilku latach sporów sąd przyznał rację firmie Sandersa, dzięki czemu na rynku mógł pojawić się też układ Am486. W porównaniu z pierwowzorem, czyli procesorem 80486, jednostka była taktowana aż o 20 procent wyższym zegarem.
Koniec kopiowania i pierwsza własna architektura
Erę klonowania zakończyła premiera konstrukcji AMD 5x86 bazującej na Am486, choć wyżej taktowanej i mającej więcej pamięci cache L1. Co ciekawe, był to pierwszy produkt firmy, który reklamowano zgodnie z systemem Pentium Rating. Sprzęt był oznaczony jako AMD 5x86 PR 75, co oznaczało, że odpowiada Pentium o taktowaniu 75 MHz. Z perspektywy wielu fanów czerwonych historia AMD zaczyna się jednak dopiero w marcu 1996 roku. Wtedy to świat ujrzał pierwszy samodzielnie zaprojektowany przez firmę procesor x86 K5. Układ korzystał z rozwiązań stosowanych we wspomnianych wyżej jednostkach Am29000 i oferował całkiem dobrą wydajność na tle Pentium. Swoją drogą, litera K w nazwie rodziny chipów miała pochodzić od słowa kryptonit, czyli nazwy pierwiastka, który powinni kojarzyć wszyscy fani komiksów z Supermanem.
K6 i K7 wkraczają do gry − Athlon trafia na rynek
Nieco ponad rok później AMD znowu zaatakowało, prezentując jednostkę K6, będącą bezpośrednią konkurencją dla Pentium II. Produkt firmy z Sunnyvale oferował dużo lepszy stosunek ceny do możliwości w porównaniu z procesorem Intela i jako pierwszy w ofercie podmiotu wspierał rozszerzenia MMX. Krótko po nim do sprzedaży trafił model K6-II, który cechowało wyższe taktowanie oraz technologia 3DNow! zwiększająca wydajność w wybranych zastosowaniach, w tym między innymi aplikacjach multimedialnych. K6 doczekał się również i trzeciej wersji, która wyróżniała się tym, że jako pierwsza otrzymała zintegrowaną w chipie pamięć cache L2. Wcześniej pamięć drugiego poziomu była po prostu lutowana na PCB płyty głównej, a chip komunikował się z nią przez szynę FSB.
Prawdziwym skokiem wydajnościowym był jednak dopiero model K7, znany doskonale pod nazwą Athlon. Wprowadzenie nowej jednostki wiązało się z zauważalnym wzrostem wydajności i taktowania, pozwoliło też amerykańskiemu producentowi wejść na rynek chipsetów. Podmiot licencjonował technologię EV6 FSB, dzięki której Athlony mogły współpracować z pamięcią DDR. K7 został ulepszony i zastąpiony przez K75 z rodzinami Pluto i Orion. Do tej ostatniej należał zaprezentowany w 2000 roku Athlon 1000, czyli pierwszy w historii CPU o zegarze 1 GHz.
Pierwszy Duron, nowy CEO i umowa z IBM
Krótko po jego debiucie zaprezentowano Athlona Thunderbird, w którym rozwiązano problem niskiej wydajności podsystemu pamięci, integrując cache L2 bezpośrednio w matrycy CPU. Udało się też podnieść taktowanie, czego zasługą była dobra jakość procesu 180 nm. Równocześnie AMD zaczęło myśleć o konkurencji dla jednostek Celeron, którą ostatecznie zostały procesory Duron. Poza nowymi chipami firma z Sunnyvale tworzyła również rozwiązania wymagane przez klientów biznesowych. Jednym z nich była platforma Athlon MP, czyli pierwsze wieloprocesorowe rozwiązanie AMD kierowane na rynek stacji roboczych i serwerów.
W 2002 roku czerwoni mieli już nowego prezesa, na którego wybrano niezbyt dobrze wspominanego Hectora Ruiza. Dwa lata później objął on też stanowisko przewodniczącego rady nadzorczej. W styczniu 2003 roku świat obiegła wieść o rozpoczęciu bliskiej współpracy między AMD i IBM, na mocy której przygotowano technologię produkcyjną SOI. Jak się później okazało, producent Athlonów korzystał z niej przez wiele długich lat, choć w końcu został zmuszony do jej porzucenia. Jak zapewne wiecie, życie K7 było bardzo długie, a jego twórcy wyciskali z tej architektury ostatnie soki. Były Athlony Palomino, Thoroughbred, Barton i Thorton, a także pierwszy przedstawiciel serii Sempron.
64-bitowa rewolucja
W końcu jednak nadszedł ten dzień i AMD odpaliło prawdziwą petardę, prezentując pierwszy na świecie konsumencki, 64-bitowy procesor Athlon 64. Intel oczywiście miał w swoim portfolio 64-bitowe jednostki Itanium, ale były to produkty bazujące na zestawie instrukcji IS-64, niekompatybilne z „cywilnymi” systemami operacyjnymi Windows. Układy firmy z Sunnyvale bazowały na architekturze K8 wywodzącej się bezpośrednio z K7. Istotną zmianą było przeniesienie kontrolera pamięci z chipsetu do samego CPU, dzięki czemu zauważalnie zredukowano opóźnienia, zwiększając równocześnie wydajność.
Podobnie jak w wypadku K7 AMD eksploatowało kolejną architekturę do granic możliwości. W ciągu kilku kolejnych lat zobaczyliśmy Athlony 64: Winchester, Venice, San Diego, Orleans i Lima, a także Semprony: Paris, Palermo, Manila i Sparta. W tym czasie zmieniono podstawkę z Socket 754 na Socket 939, a później AM2 i kilkakrotnie litografię, od 130 nm do 65 nm. W segmencie serwerowym królował Opteron, najlepszy pod względem wydajności w konfiguracjach dwu- i czteroprocesorowych. Wtedy nadszedł rok 2005 i AMD znowu zaszokowało cały świat.
Bo do tanga trzeba dwojga
Korzystając ze sprawdzonej architektury K8 i dopracowanej litografii 90 nm, podmiot zaprezentował swój pierwszy dwurdzeniowy CPU na rynek konsumencki. Stało się to prawie rok po prezentacji pierwszego dwurdzeniowego Opterona. Firma zaczęła również odchodzić od obsługi pamięci DDR, stawiając na wydajniejsze DDR2, a także dodała do swojej oferty mobilne układy Turion i Turion X2. W końcu dotarliśmy do 2006 roku, kiedy AMD przestało być firmą produkującą jedynie procesory, a stało podmiotem odpowiedzialnym również za sprzedaż kart graficznych.
Było to możliwe dzięki głośnemu przejęciu ATI Technologies, które kosztowało czerwonych aż 5,4 mld dolarów. Sensowność finansowa i strategiczna transakcji była od samego początku kwestionowana przez analityków, a AMD musiało się zapożyczyć na 2,5 mld dolarów, by móc sfinalizować przejęcie. Jak się później okazało, przewidywania obserwatorów rynku były po części słuszne, przynajmniej biorąc pod uwagę kondycję firmy w kolejnych kilku latach po zakupie. Teraz jednak wiemy, że firma z Sunnyvale zrobiła dobry interes, a owoce zbiera dziś na rynku konsolowym. Swoją drogą, na miejscu ATI mogła być też Nvidia, ale według plotek sprawa upadła z powodu ambicji Jensena Huanga. Mówiło się, że Huang chciał objąć stanowisko CEO AMD w zamian za zgodę na przejęcie jego firmy. Czy tak było naprawdę, pewnie nigdy się nie dowiemy.
Błąd TLB, Radeon HD 4800 i kolejna zmiana prezesa
Wróćmy jednak na chwilę do procesorów, bo rok 2007 przyniósł nam kolejną nowinkę w postaci pierwszego czterordzeniowego Opterona oraz rodziny Phenom. Start architektury K10 nie był najlepszy z powodu odkrycia błędu TLB powodującego blokowanie się systemu. AMD udostępniło poprawkę, ale ta zmniejszała wydajność jednostek. Problem wyeliminowano dopiero w 2008 roku, wprowadzając na rynek chipy w słynnym steppingu B3.
O ile w segmencie CPU czerwoni zaliczyli wpadkę, to na rynku GPU radzili sobie całkiem dobrze. W czerwcu 2008 roku AMD i ATI zaskoczyły Nvidię, wprowadzając do sprzedaży Radeona HD 4870 − pierwszą kartę o wydajności przekraczającej 1 TFLOPS. Razem z nią zadebiutował popularny Radeon HD 4850, który dla wielu graczy był prawdziwym królem opłacalności. Seria HD 4000 była pierwszą, w której zastosowano kości GDDR5 i również pierwszą oferującą pełną zgodność z DirectX 10.1.
Zaledwie miesiąc po premierze Radeonów AMD ogłosiło zmianę na stanowisku dyrektora generalnego. Hectora Ruiza zastąpił Dirk Meyer związany z firmą od 1995 roku. Był w zespole odpowiedzialnym za stworzenie pierwszego Athlona, dzięki czemu cieszył się dużym zaufaniem swoich podwładnych. Nowy szef miał zmienić przedsiębiorstwo i po części mu się to udało, co doskonale pokazują kolejne wydarzenia.
Debiut Phenomów II i założenie GlobalFoundries
Rok 2009 rozpoczął się od mocnego uderzenia w postaci Phenoma II. Nowy czterordzeniowiec stworzony w procesie 45 nm został wyposażony w trzykrotnie więcej pamięci cache L3 niż jego poprzednik i przy okazji był też wyżej taktowany. Nie zapomniano o nowości, jaką był kontroler DDR3, przy czym zdecydowano się zachować kompatybilność z DDR2. W późniejszym czasie do sklepów trafiły też wersje trzy- i dwurdzeniowe, które cieszyły się dużą popularnością dzięki możliwości odblokowania wyłączonych rdzeni. Rdzenie Daneb trafiły ponadto do Athlonów II, które różniły się od Phenomów przede wszystkim brakiem pamięci cache L3. Dla osób o małych wymaganiach przygotowano natomiast jednordzeniowe Semprony.
AMD postanowiło pozbyć się swoich zakładów produkcyjnych, podpisując wieloletnią umowę ze spółką ATIC. Na jej mocy powstało przedsiębiorstwo o nazwie GlobalFoundries, które do teraz produkuje chipy dla czerwonych. Trzeba jasno powiedzieć, że w tamtym czasie firma z Sunnyvale potrzebowała zastrzyku finansowego, który przyszedł w najlepszym możliwym momencie. Niedługo po tym ogłoszeniu AMD pokazało Radeona HD 4890, który był pierwszą kartą graficzną pozwalającą na pracę z zegarem przekraczającym 1000 MHz.
Wygrana z Intelem, pierwsze GPU z DX11, Llano i Thuban
W tym samym roku AMD poinformowało, że dostarczyło na rynek ponad 500 mln procesorów x86. Czerwoni osiągnęli w końcu porozumienie z Intelem, z którym weszli na wojenną ścieżkę w 2005 roku. Firma zarzucała niebieskiemu konkurentowi, że ten oferuje partnerom gratyfikacje pieniężne w zamian za zaprzestanie korzystania z chipów AMD. Finalnie Intel zgodził się wypłacić 1,25 mld dolarów w ramach ugody i do tematu już nie wracano. Mimo wygranej przedsiębiorstwo i tak musiało przeprowadzić restrukturyzację, co wiązało się z redukcją zatrudnienia o 1100 etatów. Z bardziej pozytywnych rzeczy należy wspomnieć o premierze Radeona HD 5870, czyli pierwszej karty ze sprzętową obsługą DirectX 11. Łączyło się to też z prezentacją techniki Eyefinity pozwalającej łączyć wyświetlacze w konfiguracje wielomonitorowe.
W końcu nastał rok 2010, który dla wielu osób jest rokiem Phenoma II X6. Był to pierwszy sześciordzeniowy układ AMD, który wprowadził też nowość w postaci trybu Turbo Core. Ten ostatni trafił w końcu do Phenomów II X4 z rodziny Zosma, które były po prostu „odrzutami” pełnoprawnych Thubanów. Kolejnym krokiem w historii AMD była prezentacja pierwszego na rynku APU z rodziny Llano. Początki są zwykle trudne i niestety było to widać w przypadku tej jednostki, której brakowało mocy zarówno CPU, jak i GPU. Niemniej pomysł był świetny, co potwierdza zresztą fakt, że nowe APU pojawiają się na rynku po dziś dzień.
Era Reada i tragiczny Bulldozer
Do Llano szybko dołączył Bobcat, kolejne APU, które miało konkurować z Atomami i chipami ARM. Po chwili AMD znowu zmieniało CEO, tym razem wybrano byłego szefa Lenovo, Rory’ego Reada. Jego prezesura nie była na pewno pasmem sukcesów, choć z drugiej strony to za jego kadencji firma podpisała lukratywne kontrakty z producentami konsol. Do tego jeszcze przejdziemy, ale najpierw przypomnijmy jedną z największych porażek czerwonych, jaką bezsprzecznie był Bulldozer. Przygotowano specyficzną architekturę, z której możliwości nie korzystały właściwie żadne dostępne na rynku programy. Sytuacja miała się według AMD poprawić po premierze Windows 8, ale ostatecznie nic z tego nie wyszło.
Bulldozer zasłynął ogromnym apetytem na energię elektryczną oraz bardzo wysokimi zegarami. Modele Zambezi nie były udane, a Sandy Bridge robił z nich miazgę właściwie w każdym teście. Sytuacja poprawiła się nieco po premierze Vishery, choć i tutaj AMD nie ustrzegło się dziwnych posunięć w stylu wprowadzonego na rynek modelu FX-9590 „Centurion”, czyli pierwszego CPU taktowanego zegarem Turbo na poziomie 5 GHz. W podobnym czasie do sklepów trafiły kolejne APU, które tym razem bazowały na architekturze Piledriver. Trinity i Richland były niezłymi jednostkami, choć w dużej mierze „zabitymi” przez wymóg korzystania z podstawki FM2.
GCN wkracza na scenę − AMD przejmuje rynek konsolowy
W segmencie GPU AMD zaproponowało małą rewolucję, wprowadzając architekturę Graphics Core Next. Jej pierwsza wersja trafiła do świetnego Radeona HD 7970, który do tej pory radzi sobie zadowalająco z odpalaniem nowych gier. Tahiti było pierwszym układem graficznym produkowanym w litografii 28 nm. W czasie jego premiery nawet Intel nie używał lepszego procesu technologicznego. GCN doczekał się kilku iteracji, a jego kolejne edycje wprowadzały sporo nowych rozwiązań. Wśród nich można wymienić kompatybilność z Mantle, sprzętową obsługę obliczeń asynchronicznych czy zgodność z zaprezentowaną w 2014 roku techniką FreeSync. Spore możliwość architektury przyciągnęły uwagę producentów konsol, którzy postawili na GCN w PlayStation 4 i Xboksie One.
Na rynku CPU nadal trwała posucha, czego nie zmieniały premiery Steamrollera (Kaveri i Godavari), Jaguara i Excavatora (Carrizo). AMD przeszło natomiast kolejną transformację, która zaczęła się od objęcia fotela prezesa przez Lisę Su. Patrząc z perspektywy czasu, chyba nic lepszego nie mogło się czerwonym przydarzyć w ostatnich kilku latach. Co prawda, dział GPU skupił się na odgrzewaniu „kotletów”, ale nie przeszkadzało mu to w opracowaniu układu R9 Fury X będącego pierwszym konsumenckim GPU z pamięciami HBM. Powołano do życia segment Radeon Technologies Group, za którego sterami zasiadł Raja Koduri. Ten sam, który kilka lat później opuścił swojego pracodawcę, by zasilić szeregi Intela.
Ryzen na ratunek
W końcu dochodzimy do premiery procesorów Ryzen, które bezsprzecznie zmieniły rynek. W końcu segment konsumencki otrzymał ośmiordzeniowe układy w dobrej cenie. Popularność chipów rosła z miesiąca na miesiąc, tak samo zresztą jak presja na Intela, który musiał przygotować odpowiedź w postaci sześciordzeniowych Coffee Lake. Architektura Zen przydała się w segmencie chipów serwerowych, gdzie spore zamieszanie wywołała premiera jednostek Epyc. Krótko po niej zobaczyliśmy Radeony RX Vega, które sprawiły zawód wielu osobom pamiętającym śmiałe deklaracje o rozjechaniu konkurencji (Poor Volta). Niemniej dla graczy urządzenia te i tak nie istniały, bo premiera kart zbiegła się w czasie z boomem na kopanie kryptowalut. Ceny Radeonów wystrzeliły w kosmos, a problem z dostępnością sprzętu był na porządku dziennym.
AMD nie zamierzało za to odpuszczać w segmencie CPU, gdzie zaprezentowało swoją platformę HEDT z chipami Ryzen Threadripper. Procesory pod względem opłacalności zmiotły z powierzchni Ziemi układy Intela. Na kolejną dużą nowość musieliśmy poczekać do lutego 2018 roku, kiedy to czerwoni ujawnili linię desktopowych APU bazujących na architekturze Zen i korzystających z układów graficznych Radeon Vega. W międzyczasie AMD podpisało z Intelem umowę licencyjną, na mocy której dostarcza swoje układy graficzne do wybranych chipów, takich jak choćby Core i7-8809G.
Zbliżając się do końca, trzeba też wspomnieć o pierwszej na świecie karcie do centrów danych wykonanej w litografii 7 nm. Krótko po niej także gracze otrzymali swojego 7-nanometrowca w postaci Radeona VII. Teraz czekamy na Navi, które według plotek może trochę namieszać na rynku, choć raczej nie powinniśmy się spodziewać cudów. Mimo wszystko przyszłość AMD rysuje się w jasnych barwach, bo już niedługo na rynek trafią procesory Ryzen 3000 i Epyc 2. generacji. Firma ma wieloletni plan, który – przynajmniej w przypadku CPU – wydaje się realizować, nie napotykając większych problemów. Miejmy nadzieję, że podobnie będzie też z działem RTG, który musi mierzyć się z nadal bardzo potężną Nvidią. 50 lat innowacji za nami, a my czekamy na co najmniej kolejnych 50 lat wypełnionych nowinkami technologicznymi i interesującymi produktami.
Najciekawsze i polecane obecnie przez redakcję produkty AMD: