21 czerwca br., w sobotę, w księgarniach na całym świecie ukazała piąta część przygód „Harry’ego”, zatytułowana „Harry Potter and The Order of Phoenix” (polskie tłumaczenie brzmieć będzie "Harry Potter i Zakon Feniksa"). Cóż, angielski język piękny, dogadać się w nim można niemal wszędzie, ale w kraju nad Wisłą ciągle wszelkie rekordy popularności bije jednak język polski. Nic zatem dziwnego, że zagorzali fani, dla których dialekt Hamleta jest nieco niejasny, z niecierpliwością oczekiwali polskiego tłumaczenia książki. Ku ich zaskoczeniu, wydawnictwo Media Rodzina, mające prawa do wydania tej serii w Polsce, z góry określiło datę polskiej premiery na... 31 stycznia 2004 roku! Siedem miesięcy oczekiwania to nawet dla najbardziej zagorzałych wielbicieli twórczości J. K. Rowling stanowczo za długo. Liczyli, że książkę otrzymają maksimum na gwiazdkę. Wydawnictwo oświadczyło, że przekład dzieła tej klasy to nie czynność mechaniczna, a praca twórcza, i efekt powinien dorównywać oryginałowi. Niezależnie od tego, jak to tłumaczono, termin ten wydaje się być dla Media Rodzina po prostu... bezpieczny, to znaczy nie zagrożony opóźnieniami. Pytanie tylko, czy jest rozsądny.
Szał gwiazdkowych zakupów to okres, na który handlowcy czekają cały rok. Po Nowym Roku często widoczny jest wyraźny zastój, a w styczniu wiele domowych budżetów leczy jeszcze rany po szaleństwach Świąt Bożego Narodzenia i Sylwestra. Wiele firm i wydawnictw staje na głowie, by wstrzelić się z produktem w ten właśnie moment. A co z ludźmi, którzy pragnęli obdarować nową częścią "Harry'ego Pottera" swoich bliskich właśnie w tym okresie?...
Na szczęście lub nie, na tym świecie tak to jest jakoś ułożone, że jak coś lub ktoś przekroczy pewne granice "nie do przekroczenia", to życie samo tworzy rozwiązania regulacyjne...
No i stało się!
Grupa amatorów postanowiła udowodnić, że przekład książki można zrobić szybko, a do tego dobrze, i od pewnego czasu w internecie krąży pirackie, polskie tłumaczenie piątej części przygód Harry’ego Pottera! Co ciekawe, podobno naprawdę profesjonalnie zrobione i - mimo drobnych potknięć stylistycznych - świetnie oddaje ducha oryginału.
Jaką więc mamy sytuację obecnie? Oczekiwanego tłumaczenia oryginału oczywiście nie ma, wydawca na mocy prawa wytrwale tropi internetowe adresy, doprowadzając do zamykania kolejnych witryn internetowych, które zamieszczą książkę. Z kolei ci, co wiedzą, o co chodzi, wytrwale tropią adresy, których jeszcze nie usunięto...
Kto na tym zyskuje? Czytelnicy? Może... A kto na tym traci? Wydawnictwo, handel i, w pewnym sensie, stęsknieni amatorzy J. K. Rowling...
Prawo to prawo – piractwo to grzech śmiertelny, ale sytuacja jest o tyle nietypowa, że o ile w internecie z reguły ściga się nielegalne kopie gotowych dzieł, to w tym wypadku szuka się czegoś, co w pewnym sensie... nie istnieje. Bo przecież tłumaczenia poza internetem nigdzie nie ma. Stworzyli je internauci, a praca to mozolna i - jak twierdzi wydawnictwo – twórcza...
Podsumujmy – od strony prawnej sytuacja jest jasna: jedyny właściciel praw wydawniczych w Polsce ściga nielegalne kopie zamieszczone w internecie. I nie ma znaczenia, że wydawnictwo nie broni wprost praw autora książki, a jedynie swoich utraconych, prawnie przyznanych zysków, które i tak obniża własnymi decyzjami. Dywagacje, że na zdrowy rozsądek powinno to robić rodzime wydawnictwo J. K. Rowling, do tego domagając się od... polskiego wydawcy utraty części zysków z tytułu źle przeprowadzonej kampanii wydawniczej, należy oczywiście odłożyć na bok...
Wiemy już, jak to wygląda. Teraz popuśćmy wodze fantazji i wyobraźmy sobie pewną niecodzienną sytuację. Wyobraźmy sobie bowiem, że oto polski wydawca ogłasza, że w trosce o dobro wszystkich fanów twórczości Joanne K. Rowling i przygód Harry’ego Pottera, postanowiono przyspieszyć prace nad przekładem książki i piąta część serii ukaże się jeszcze przed gwiazdką! Ba, mało tego – ukaże się już za tydzień (powiedzmy, że to czas potrzebny na wydrukowanie nakładu)!
Świetnie – wszyscy są zadowoleni. To się nazywa właściwa reakcja! Jest tylko jedna ciekawa sprawa – pomijając drobne poprawki stylistyczne, gotowa, wydana oficjalnie książka, jest słowo w słowo zgodna z tekstem zamieszczonym wcześniej w internecie...
I jak wtedy wyglądała by sytuacja? Stało by się coś złego? Nie, bo wydawca wywiązał się ze swojego zadania przed terminem. Zakontraktowany zespół tłumaczy dostał satysfakcjonujące wynagrodzenie za świetnie wykonaną pracę, więc nie protestuje i... milczy. Autorka oczywiście cieszy się, że książka świetnie sprzeda się w najlepszym ku temu momencie. A rzeczywiści autorzy tłumaczenia? Nigdzie z tym nie pójdą, bo robili to nielegalnie. Sami w dalszym ciągu będą ścigani przez prawo.
Tak oto ktoś, kto wykonał rzeczywistą pracę, może trafić za kratki, a ktoś inny, czerpiąc z tego zyski, tak naprawdę dokonał kradzieży w majestacie prawa. Przepraszam - mógłby, bo ten scenariusz to przecież wytwór mojej chorej wyobraźni.
Skąd takie szaleńcze pomysły? Po pierwsze, coś takiego może się zdarzyć jak nie w tej, to innej sytuacji. Prawo powinno chronić przed wszystkimi nieprawidłowościami, ale życie i postęp technologiczny fundują takie rozwiązania, których nie sposób przewidzieć. Po drugie, nie sądzę, bym jako jedyny czasem zastanawiał się, do czego doprowadzi nas rosnąca dominacja egzekucji różnego rodzaju praw własności, wyłączności, patentów czy pomysłów.
Żyjemy w czasach, kiedy największe pieniądze robi się często nie na produkcji określonego dobra materialnego, ale na jego późniejszej dystrybucji, przy zapewnieniu sobie jej wyłączności. W czasach, gdzie towarem stała się reklama towaru, gdzie Lara Croft wygrywa rankingi na najpopularniejszą osobę XX wieku, zamek w Ultimie Online idzie na aukcji za 2000 dolarów, Rambus wyciąga z rękawa własność patentów pamięci RAM, podważa się licencje GNU Linuxa, a ja za moment będę płacił za oddychanie opatentowaną mieszanką tlenu i gazów szlachetnych...
Paradoksalnie, na tym tle dobrze wygląda Bill Gates i jego Microsoft – chce drogo za bubla, ale przynajmniej sam go zmajstrował.
Wszystkie informacje dotyczące sprawy książki J. K. Rowling „Harry Potter and The Order of Phoenix” i internetowego tłumaczenia pochodzą z artykułu M. Rosiaka pt. „Potter i Feniks już latają w sieci!”, Życie Warszawy z 26 listopada 2003 roku.
