Zestaw chłodzenia cieczą z prawdziwego zdarzenia – dla najbardziej wymagających
Budowa układu chłodzenia wodnego (WC, LC) z prawdziwego zdarzenia wymaga wielu wyrzeczeń, ale i umożliwia znacznie więcej niż nawet najlepsze konstrukcje wykorzystujące powietrze. Największą przeszkodą jest zazwyczaj koszt takiego zestawu, zaczynający się w zasadzie od okolic 1000 zł na każdy chłodzony w ten sposób podzespół. Budowany od podstaw system oparty na cieczy nie jest w pełni bezobsługowy: wymaga okresowych przeglądów i uzupełniania płynu. W zamian jednak zapewnia wiele: bardzo niską temperaturę działania układu scalonego i zazwyczaj mniejszą głośność. O tym, dlaczego warto zbudować taki zestaw, obszerniej pisał nasz redakcyjny kolega Łukasz w swoim superporadniku dotyczącym chłodzenia cieczą, którego lekturę gorąco polecamy.
Gotowy zestaw chłodzenia wodnego, czyli mini-LC – dla każdego
Na fali zainteresowania takimi konstrukcjami producenci sprzętu zaczęli tworzyć tak zwane układy mini-LC, a więc już złożone, bezobsługowe zestawy przeznaczone do konkretnych podzespołów. To na przykład testowane przez nas modele: Corsair H100i, Corsair H50 czy NZXT Kraken X60, choć trzeba wspomnieć o tym, że na rynku bardzo szybko przybywa produktów nowych marek. Zależnie od wielkości chłodnicy oraz liczby i rodzaju zastosowanych wentylatorów kosztują one od 250 zł do nawet 800 zł, a ich wydajność i głośność zależą w głównej mierze właśnie od ceny. W górnej części tych widełek znalazły się nowe zestawy mini-LC firmy Fractal Design: Kelvin S24 i Kelvin S36.
Fractal Design Kelvin S24
Kelvin S24 to drugi w hierarchii Fractala układ chłodzenia cieczą. Niżej jest tylko jednowentylatorowy Kelvin T12.
W pudełku oprócz chłodnicy i wentylatorów umieszczono kompletny zestaw montażowy do praktycznie każdej dostępnej dziś podstawki, bardzo dokładną instrukcję obsługi i tubkę pasty termoprzewodzącej Fractal Design Zero.
Podobnie jak zdecydowana większość zestawów tego typu Kelvin S24 ma pompkę zintegrowaną z blokiem wodnym. To rozwiązanie dobre, bo proste; sprawdza się wtedy, gdy układ służy do chłodzenia tylko jednego urządzenia (np. procesora). Jeśli w grę wchodzi kilka układów (np. procesor, karta graficzna i chipset), potrzeba jednak większej i wydajniejszej pompki. I tu ujawnia się chyba największa przewaga rozwiązań Fractala nad konkurencyjnymi.
To możliwość rozbudowy układu o dalsze elementy. Zestaw Fractala nie jest więc do końca „idiotoodporny” i pozwala świadomemu użytkownikowi na przykład dodać blok wodny do karty graficznej. To bardzo dobry pomysł; aż dziw bierze, że tak niewielu producentów się na to decyduje. Pompka w Kelvinie S24 (ale i w S36, bo w istocie jest to ten sam podzespół) umożliwia przepchanie do 72 l cieczy na godzinę. To powinno wystarczyć do tego, by można było wpiąć w układ dodatkowy blok wodny dla karty graficznej.
Dwa dołączone wentylatory to modele Dynamic GP-12 tego samego producenta. Zapewniają duży zakres regulacji (500–2000 obr./min) i są względnie ciche.
Do zasilania pompki wystarcza jeden trzypinowy przewód zasilający, który podłącza się bezpośrednio do płyty głównej. Wentylatory z kolei należy podłączyć za pośrednictwem rozdzielacza, a wtyczkę również umieścić w jednym ze złączy na płycie głównej. Szkoda, że zabrakło oprogramowania, jak w przypadku NZXT Kraken X60. Znacznie ułatwiłoby ono w razie potrzeby regulację.
Fractal Design Kelvin S24 | |
---|---|
Wymiary całkowite (długość × szerokość × wysokość) | 350 mm × 250 mm × 151 mm |
Model zastosowanego wentylatora | 2 × 120 mm (Fractal Design GP-12) |
Rozpiętość obrotów wentylatora (nominalna) | 500–2000 obr./min |
Kompatybilny z podstawkami | AM3+, AM3, AM2+, AM2, 940, 939, 775, 754, 2011, 2011-v3, 1366, 1156, 1155, 1150, 1151 |
Cena | ok. 520 zł |
Produkt dostarczył:
Fractal Design Kelvin S36
Największy z układów chłodzenia cieczą w ofercie Fractal Design jest Kelvin S36. Wyjąwszy rozmiar chłodnicy i liczbę wentylatorów skład zestawu jest taki sam jak w przypadku S24.
Znacznie dłuższa chłodnica wymaga sporo miejsca w obudowie. Jej długość to aż 440 mm, co najpewniej przekracza możliwości większości obudów. Przed ewentualnym zakupem warto sprawdzić, czy obudowa pomieści tego giganta.
Fractal Design Kelvin S36 | |
---|---|
Wymiary całkowite (długość × szerokość × wysokość) | 440 mm × 253 mm × 151 mm |
Model zastosowanego wentylatora | 3 × 120 mm (Fractal Design GP-12) |
Rozpiętość obrotów wentylatora (nominalna) | 500–2000 obr./min |
Kompatybilny z podstawkami | AM3+, AM3, AM2+, AM2, 940, 939, 775, 754, 2011, 2011-v3, 1366, 1156, 1155, 1150, 1151 |
Cena | ok. 600 zł |
Produkt dostarczył:
NZXT Kraken X60
NZXT Kraken X60 to prawdopodobnie najwydajniejszy układ chłodzenia mini-LC na rynku, w końcu jest wyposażony w chłodnicę mieszczącą dwa 140-milimetrowe wentylatory, które mogą osiągać 2000 obr./min.
Blok wodny zintegrowany z pompką podłączany jest do płyty głównej za pomocą wewnętrznego portu USB, a zasilany ze złącza przeznaczonego do zasilania dysku twardego. USB użyto ze względu na oprogramowanie sterujące, które można zainstalować w systemie Windows. Wtedy Kraken X60 udostępnia dwa tryby użytkowania (Extreme oraz Silent), a nawet pozwala skonfigurować własny. Jest to też jedno z niewielu dostępnych rozwiązań, które mogą raportować temperaturę cieczy.
A oto zestaw złączy:
NZXT Kraken X60 | |
---|---|
Wymiary całkowite (długość × szerokość × wysokość) | 313 mm × 139 mm × 27 mm |
Model zastosowanego wentylatora | 140 mm (× 2) |
Rozpiętość obrotów wentylatora (nominalna) | 800–2000 obr./min |
Kompatybilny z podstawkami | AM3+, AM3, AM2+, AM2, 940, 939, 775, 754, 2011, 1366, 1156, 1155, 1150 |
Cena | ok. 600 zł |
Produkt dostarczył:
Noctua NH-D15
Noctua NH-D15 to naprawdę potężny schładzacz. Pudło od niego jest na tyle duże, że zmieściłaby się w nim głowa!
Noctua przyzwyczaiła nas do bogatego wyposażenia i w tym przypadku jest nie inaczej. W zestawie oprócz wszystkich potrzebnych mocowań do poszczególnych złączy na płycie głównej dołączono rozgałęziacz złącza czteropinowego, dwa adaptery z rezystorem zmniejszające prędkość obrotową, gumki tłumiące wibracje wentylatorów oraz bardzo dobrą pastę termoprzewodzącą NT-H1. Nie mogło także zabraknąć naklejki z logo „elektronicznej sowy”.
Producent dołączył też dwa bardzo dobre wentylatory typu NF-A15 PWM o średnicy 140 mm. Kręcą się one w bardzo dużym zakresie prędkości obrotowej (300–1600 obr./min). Można więc łatwo znacznie zmniejszyć ich głośność: przy 300 obr./min są niemal niesłyszalne.
Mimo sporych rozmiarów całość była projektowana z myślą o możliwości pogodzenia tak wielkiego układu chłodzenia i wysokich modułów pamięci operacyjnej. Na tym polu Noctua nigdy nie zawodzi.
Noctua NH-D15 | |
---|---|
Wymiary całkowite (długość × szerokość × wysokość) | 150 mm × 165 mm × 135 mm |
Model zastosowanego wentylatora | 140 mm (× 2) |
Rozpiętość obrotów wentylatora (nominalna) | 300–1600 obr./min |
Kompatybilny z podstawkami | AM3+, AM3, AM2+, AM2, FM2, FM2+, 940, 939, 775, 754, 2011,2011-v3, 1156, 1155, 1150, 1151 |
Cena | ok. 370 zł |
Produkt dostarczył:
Cryorig R1 Universal
Cryorig to stosunkowo młoda marka na rynku schładzaczy. Została założona w 2013 roku przez kilku zapaleńców udzielających się na zagranicznych forach. Firma szybko zaczęła się rozrastać i dziś oferuje kilka różnych schładzaczy, pasty termoprzewodzące, wentylatory, a już niedługo – także gotowe zestawy chłodzenia cieczą.
Wyposażenie nie zawodzi. Obok wszystkich najpotrzebniejszych elementów montażowych w opakowaniu znalazły się: narzędzie ułatwiające przykręcanie śrubek, dobra pasta termoprzewodząca, podkładka nasączona alkoholem izopropylowym i sporo dokumentacji.
W zestawie dołączono dwa wentylatory o średnicy 140 mm. Jeden z nich (pokazany poniżej) to bardzo cienki (mierzy zaledwie 13 mm!) model XT140. Drugi to XF140, niemal dwa razy grubszy. Obydwa kręcą się z prędkością 700–1300 obr./min. Zastosowanie cieńszego wentylatora w połączeniu z krzywizną jednej ze stron wieży pozwala zmieścić obok radiatora nawet wysokie moduły pamięci.
Warto zwrócić uwagę na to, że Cryorig R1 Universal to w istocie nie dwie wieże, ale... cztery! Na każdy rząd ciepłowodów przypadają dwa „wciśnięte” w siebie radiatory. Łatwo to dostrzec po kolorach obydwu części.
R1 Universal to bez wątpienia bardzo ładny i bardzo dobrze wykonany schładzacz. Jeśli ktoś zechce na przykład dopasować go kolorystycznie do płyty głównej, będzie mógł zamówić ramki w innym kolorze na stronie producenta.
Zagięta konstrukcja ciepłowodów ułatwia montaż schładzacza w pobliżu wysokich modułów RAM. Na wypadek gdyby potencjalny użytkownik jednak się obawiał, że Cryorig R1 Universal nie zmieści się na jego płycie głównej, producent przygotował specjalną wycinankę origami, która po złożeniu pokazuje, ile miejsca na laminacie wymaga radiator. Wraz z instrukcją można ją znaleźć na dole strony poświęconej temu modelowi.
Cryorig R1 Universal | |
---|---|
Wymiary całkowite (długość × szerokość × wysokość) | 128,5 mm × 140 mm × 168,5 mm |
Model zastosowanego wentylatora | 1 × 140 mm (XF140) 1 × 140mm (XT140) |
Rozpiętość obrotów wentylatora (nominalna) | 700–1300 obr./min (zarówno XF140, jak i XT140) |
Kompatybilny z podstawkami | AM3+, AM3, AM2+, AM2, FM2, FM2+, 940, 939, 775, 1366, 2011, 2011-v3, 1156, 1155, 1150, 1151 |
Cena | ok. 330 zł |
Produkt dostarczył:
Raijintek Tisis (Nemesis)
W zestawieniu nie mogło zabraknąć przedstawiciela firmy Raijintek. Do naszej redakcji trafił model oznaczony jako Nemesis, choć od tego czasu zmieniono mu nazwę na Tisis. Nie znamy powodów, ale jeśli wydajność jest odpowiednia, różnica w nazwie nie robi nam różnicy ;)
Na tle konkurencyjnych zestawów wyposażenie wygląda trochę ubogo. Warto jednak pamiętać, że jest to produkt o niemal 100 zł tańszy od innych konstrukcji powietrznych w tym teście.
W komplecie znajdują się dwa 140-milimetrowe wentylatory oznaczone jako 14025. Pracują z prędkością 600–1000 obr./min i mogą być sterowane sygnałem PWM.
Dwie wieże, które tworzą radiator, są niesymetryczne i różnie zbudowane. Czy ma to wpływ na wydajność? Trudno powiedzieć. Z pewnością wygląda to oryginalnie.
Instalacja Tisisa nie należy do najprostszych i najprzyjemniejszych. Płytkę dociskającą montuje się śrubkami, które są luzem. Łatwo je przez to zgubić, a żeby je wkręcić, należy wcześniej zdemontować wentylator, potem zaś trzeba go ponownie zamontować, gdy radiator będzie już przytwierdzony do procesora. Trudno jest później zamontować wentylator za pomocą gumek: miejsca nad podstawką jest naprawdę mało i potrzeba tu drobnych dłoni.
Raijintek Tisis (Nemesis) | |
---|---|
Wymiary całkowite (długość × szerokość × wysokość) | 140 mm × 130 mm × 166,5 mm |
Model zastosowanego wentylatora | 2 × 140 mm (typu 14025) |
Rozpiętość obrotów wentylatora (nominalna) | 600–1000 obr./min (wentylator typu 14025) |
Kompatybilny z podstawkami | AM3+, AM3, AM2+, AM2, FM2, FM2+, 940, 939, 775, 1366, 2011, 2011-v3, 1156, 1155, 1150, 1151 |
Cena | ok. 250 zł |
Produkt dostarczył:
Zestaw testowy i procedura
W przypadku platformy Intel X99 stosowaliśmy pamięć DD4-2133 działającą z opóźnieniami 15-15-15-36 1N.
Płyta główna LGA2011-v3 | MSI X99S SLI Plus | pl.msi.com |
Pamięć RAM DDR-4 | Crucial Premium Memory 4 × 4 GB DDR4-2133 | www.crucial.com |
Nośniki SSD | 2 × SSD Crucial M500 960 GB | www.crucial.com |
Karta graficzna #1 | EVGA GeForce GTX 980 Ti | www.nvidia.pl |
Podkładka | SteelSeries Experience I-2 | steelseries.com |
Myszka | SteelSeries Sensei MLG | steelseries.com |
Zasilacz | Fractal Design Newton R3 1000 W | www.fractal-design.com |
Ochrona antywirusowa stanowiska testera | ESET Smart Security 2015 | www.eset.pl |
Obudowa | Phanteks Enthoo Primo | www.caseking.de |
Użyliśmy systemu operacyjnego Windows 8.1 w wersji 64-bitowej.
Testy – Core i7-5960X @ 4500 MHz 1,3 V
Pomiary temperatury przeprowadziliśmy po godzinnym wygrzewaniu sprzętu w programie 3DMark podczas testu Fire Strike w trybie Combined. Po godzinie rejestrowaliśmy temperaturę w trakcie obciążenia, a następnie pozostawialiśmy komputer w stanie spoczynku na 30 minut. Po tym czasie rejestrowaliśmy temperaturę w spoczynku. Korzystaliśmy z pasty termoprzewodzącej Prolimatech PK-3, nawet jeśli w zestawie dołączona była inna. Wskazania temperatury odczytywaliśmy w programie HWInfo.
Układy chłodzenia wodnego (Kraken X60, Kelvin S24 i Kelvin S36) montowaliśmy w górnej części obudowy. Wentylatory poszczególnych schładzaczy przytwierdzaliśmy w ten sposób, aby strumień powietrza przechodził przez chłodnicę i wylatywał z górnej części obudowy.
Nasza testowa obudowa Phanteks Enthoo Primo była wyposażona w baterię trzech wentylatorów o średnicy 120 mm. Dwa przednie nawiewały zimne powietrze z przodu obudowy, a pojedynczy z tyłu w zależności od metody chłodzenia był wentylatorem wyciągowym lub nawiewowym. W konstrukcjach powietrznych wyciągał on powietrze z obudowy, a w opartych na cieczy zapewniał nawiew, zgodnie z zaleceniami producentów dotyczącymi montażu chłodnicy w górnej części obudowy.
Testy – pomiar ciśnienia akustycznego
Test głośności wykonujemy w wygłuszonym pomieszczeniu pod poziomem gruntu. W takich warunkach w środku nocy mierzyliśmy ok. 18,7 dBa. Ostrożny oddech testującego zwiększa głośność tła do niespełna 20,0 dBa. Do pomiaru wykorzystaliśmy całkujący miernik poziomu dźwięku Sonopan SON-50, umieszczony w odległości około 50 cm od obudowy. Podczas pomiaru wyłączaliśmy wszystkie inne wentylatory (karty graficznej, obudowy oraz zasilacza).
Podsumowanie
Zarówno Kelvin S24, jak i Kelvin S36 to dobry przedsmak zabawy w „prawdziwe” chłodzenie cieczą, czyli z wykorzystaniem zestawu budowanego od podstaw. Zapewniają lepszą wydajność niż którykolwiek spośród testowanych przez nas układów powietrznych i wyjątkiem nie jest nawet tak wyrafinowany produkt jak Noctua NH-D15 za niemal 400 zł. Trzeba jednak przy tym pamiętać, że te zestawy są wyraźnie droższe od choćby najlepszej tradycyjnej konstrukcji. Raijintek Tisis, którego wydajność, choć mniejsza, wciąż jest do przyjęcia, jest dwa razy tańszy...
Nie jest to więc opcja dla tych, którzy na chłodno liczą stosunek wydajności do ceny. Z ich punktu widzenia jakikolwiek schładzacz powietrzny wypada blado. To raczej opcja dla tych, którzy chcą więcej i są skłonni dopłacić nie tylko za osiągi, ale też za możliwość pochwalenia się komputerem chłodzonym cieczą.
Warto wspomnieć jeszcze o tym, że system da się rozbudować o dalsze elementy. To jedne z nielicznych zestawów tego typu, które umożliwia otwarcie układu i dołączanie kolejnych składników bez utraty gwarancji. Dostępny zakres zmian jest niewielki, ale istotny, na przykład można przystosować całość do chłodzenia karty graficznej.
Oprócz wysokiej wydajności układy chłodzenia cieczą mają inne zalety. Obudowa z Kelvinem S24 lub S36 ma w środku naprawdę sporo miejsca. Wysokie radiatory na modułach RAM im niestraszne, czego nie można powiedzieć o każdej konstrukcji powietrznej typu wieżowego; w tym przypadku wysoki radiator chłodzący pamięć potrafi kolidować z żebrami radiatora. Świetne osiągi pozwalają również ograniczyć prędkość obrotową wentylatorów, na przykład do 500 obr./min, dzięki czemu komputer z niepodkręconym lub jedynie lekko podkręconym procesorem klasy Core i5 będzie bardzo cichy.
Kelvin S24 i S36 to dobry wybór dla tych, którzy potrzebują wydajnego chłodzenia podkręconych podzespołów lub ciszy w mniej wyżyłowanych ustawieniach, a którzy z jakichś powodów nie chcą budować od podstaw zestawu opartego na cieczy.
Do testów dostarczył: Fractal Design
Cena w dniu publikacji (z VAT): 520 zł
Do testów dostarczył: Fractal Design
Cena w dniu publikacji (z VAT): 600 zł