Porównanie ośmiu uniwersalnych coolerów na procesory

Arctic Cooling Freezer 64

Produkty Arctic Cooling są kojarzone z ciszą oraz bardzo umiarkowaną ceną. Nie inaczej jest w tym przypadku. Freezer 64 to jeden z najtańszych coolerów, które biorą udział w naszym porównaniu. Opakowanie stanowi sztywny karton, na którym producent umieścił garść informacji o parametrach produktu.

W skład zestawu, oprócz coolera, wchodzi pasta termoprzewodząca, instrukcja montażu oraz plastikowa płytka i koszyk dla płyt głównych pod procesory Athlon 64. W ramach cięcia kosztów zrezygnowano z uniwersalności zestawu - na rynku znajdują się trzy wersje coolerów Freezer. W każdej z nich radiator jest taki sam, różnią się tylko elementami montażowymi. My będziemy testować coolery na Athlonie 64, stąd w testach znalazł się właśnie Freezer 64. Słów kilka należy się paście termoprzewodzącej. Według producenta jest to bardzo wydajna pasta o doskonałych parametrach przewodzenia ciepła. W praktyce jej gęsta konsystencja utrudnia nakładanie i rozprowadzanie po dużych odpromiennikach procesorów Pentium 4 i Athlon 64. Świetnie się natomiast nadaje na małe rdzenie Athlonów XP oraz Sempronów. Szkoda jednak, że nie przewidziano odpowiedniej wersji Freezera na te procesory.

Wracamy do bohatera tego akapitu. Freezer jest nietypowym produktem, głównie przez dość oryginalny wentylator. Ma on tylko pięć łopat i jest pozbawiony zewnętrznej ramki. Do radiatora przymocowany jest za pomocą dwóch elastycznych pałąków. Pozbawienie wentylatora obudowy niesie za sobą dwie korzyści: mniej szumów oraz większe ciśnienie powietrza (w zakresie użytecznym). Obie cechy są jak najbardziej porządane. Hałasu nikt nie lubi, a większe ciśnienie przyda się, aby przepchać jak najwięcej powietrza przez gęsto osadzone żeberka. Na samym szczycie radiatora zainstalowana jest nasadka, która kieruje strumień odbitego powietrza z powrotem przez radiator (w tym przypadku ostatnie górne żebro). Przy okazji uszytwnia również całą konstrukcję.

Radiator Freezera ma dość prostą budowę. Z miedzianego bloczku podstawy, ciepło odbierane jest przez dwa grube (8 mm) ciepłowody, te z koleji oddają je do 40 aluminiowych blaszek, skąd rozpraszane jest do otoczenia przez wentylator. Konstrukcja radiatora nie jest może optymalna, należy jednak mieć na uwadze prostotę budowy i związane z tym obniżenie kosztów wytwarzania.

Cięcia kosztów ciąg dalszy: wykonanie radiatora jest, delikatnie mówiąc, średnie. Spoiwo na styku rurek i podstawy jest rozmazane, górne końcówki ciepłowodów mają również ślady dziwnej substancji. Są to jednak estetyczne niedoróbki, więc o ile cooler będzie dobrze działać, można mu to wybaczyć. Sama podstawa jest również przeciętnie wykończona. Drobna polerka z pewnością by jej nie zaszkodziła. Gwarancja na cooler wynosi aż 6 lat. Widać zatem, że producent jest pewien co do jakości Freezera.

Cooler pracuje cicho. Jest słyszalny, jednak wydaje z siebie zupełnie nieprzeszkadzający szum. Wentylator pompuje sporo powietrza, biorąc pod uwagę dość niskie obroty (2200 obr/min). Producent określa przepływ na 32 CFM. Coś zatemu musi szumieć ;-)

Instalacja jest bardzo prosta i szybka. Żadnych zabaw z wyjmowaniem płyty głównej, wkręcaniem śrubek, sprężynek, itp. Po prostu zakładamy cooler, przeciągamy dźwignię i gotowe. Zupełnie jak w wentylatorach box, tyle że tutaj zapinka korzysta ze wszystkich 3 ząbków podstawki. Arctic Cooling Freezer waży 460 g – czyli 10 g powyżej specyfikacji AMD. Nie ma zatem żadnego uzasadnienia do stosowania rozbudowanych systemów montażowych. Prostota ponad wszystko.

Krótka specyfikacja: radiator: aluminiowo miedziany z ciepłowodami wymiary coolera: 92 x 114 x 120 mm (dł x szer x wys) wentylator: odpowiednik 77 x 77 x 42 mm, 2200 obr/min, 32 CFM masa: 460 g cena: 75 zł

Pentagram Freezone QVC-100 Cu+

Chyba żaden inny produkt nie zdobył rynku tak szybko jak seria Pentagram Freezone. Na PCLab.pl opisywaliśmy już większość modeli, począwszy od najstarszych coolerów z symbolem "QC" aż po nowe "QVC". Teraz pora na jeszcze nowsze – czyli "QVC" z plusem.

W kwestii opakowania niewiele się zmieniło. Nadal jest to plastikowy blister z krótką specyfikacją. W zależności od konkretnego modelu i wersji może różnić się kolorystyką oraz wymiarami.

W komplecie znajdziemy radiator oraz akcesoria do montażu na wszystkich obecnie dostępnych procesorach. Całość uzupełnia polska instrukcja montażu, pasta termoprzewodząca oraz regulator obrotów.

W porównaniu ze starą serią QVC bez plusa, nowe modele posiadają więcej żeberek. Niewielka powierzchnia oddawania ciepła była głównym zarzutem, stawianym wcześniejszym wersjom coolerów Pentagram. Teraz radiatory zbudowane są z 60 miedzianych (w wersjach AlCu również aluminiowych) blaszek, tworząc razem 120 żeberek.

Seria QVC, w odróżnieniu od starszych modeli i konkurencji, posiada pofalowane blaszki. Zwiększa to nieco powierzchnię oddawania ciepła i powoduje znaczne turbulencje powietrza. W efekcie można oczekiwać lepszej wydajności.

Wentylatory zastosowane w coolerach Freezone QVC nie posiadają ramki. Podobnie jak w przypadku wcześniej opisywanego Freezera, podnosi to nieco parametry użytkowe wentylatora i obniża hałas. W przypadku coolerów marki Pentagram, żeberka wokół wirnika są na tyle gęste, że ryzyko wplątania kabla jest znikome.

Wentylator rozmiarami odpowiada tradycyjnym jednostkom 92 x 92 x 25 mm. Zastosowano w nim dwa łożyska kulkowe, co gwarantuje większą żywotność. Użytkownik ma możliwość regulacji prędkości wentylatora w zakresie 1600 - 3000 obr/min. Przy minimalnych obrotach cooler jest "prawie" niesłyszalny. Zdecydowanie cichszy niż Freezer 64. Słychać bardzo delikatny szumek, który w typowych sytuacjach zostanie zagłuszony przez inne elementy komputera. Na maksymalnych obrotach szum już rośnie, cooler jednak hałasuje w granicach rozsądku, nieco głośniej od boxowego wentylatorka dodawanego do Athlonów 64 3000+.

Jakość wykonania jest całkiem dobra, chociaż podstawie radiatorów przydałby się równiejszy szlif. To co zostało wykonane przez fabrykę, może wymagać nieco grubszej warstwy pasty termoprzewodzącej.

Instalacja coolerów Freezone jest dość łatwa i nie wymaga od użytkownika specjalnych zdolności manualnych. W przypadku procesorów Athlon 64 oraz Pentium 4 zmuszeni jesteśmy do demontażu płyty głównej, choć przy niektórych płytach głównych pod Athlony 64 demontaż może nie być konieczny. W przypadku naszej testowej płyty Gigabyte GA-K8NSNXP był on jednak wymagany. Niemniej proces instalacji jest szybki i dość bezpieczny.

Krótka specyfikacja: Radiator: miedziany Wymiary: 114 x 114 x 65 mm (dł x szer x wys) Wentylator: 92 x 92 x 25 mm, 1600 – 3000 obr/min, brak danych dotyczących przepływu powietrza Masa: 692 g Cena: 109 zł

Pentagram Freezone QV oraz QVC-100 AlCu+

W tym akapicie opiszemy dwa coolery. Różnice między nimi są znikome, a w wyglądzie zewnętrzym żadne. Oba zapakowane są w plastikowe pudełka z krótką specyfikacją. Pudełka różnią się kolorem oraz wyposażeniem.

W wersji "QV" wyposażenie nie obejmuje regulatora obrotów. Reszta części jest taka sama. Mamy komplet montażowy dla wszystkich platform sprzętowych, instrukcję oraz pastę termoprzewodzącą. Regulatorek zarezerwowany jest tylko dla modeli z oznaczeniem "QVC".

Jak już wspomnieliśmy, różnic wizualnych pomiędzy radiatorami nie ma. Oba wykonane są z 60 blaszek, w tym 22 miedzianych, które tworzą razem 120 żeberek. Blaszki sprasowane są w podstawie, a następnie wyszlifowane, tak aby utworzyły płaską powierzchnię, która styka się bezpośrednio z procesorem.

Freezone QV-100 AlCu+ jest tańszą, "okrojoną" wersją. Oprócz braku regulatorka ma nieco zmieniony wentylator. Zamiast dwóch łożysk kulkowych, posiada jedno kulkowe i jedno ślizgowe, a sam wirnik kręci się ze stałą prędkością 2800 obr/min. Pod względem wymiarów i wyglądu różnic nie ma.

Często się powtarza, że łożyska kulkowe bardziej hałasują. W przypadku bezpośredniego porównania wersji QV oraz QVC nie słychać jednak specjalnych różnic. Oba wentylatorki przy maksymalnych obrotach hałasują podobnie. W zasadzie trudno to nazwać hałasem, bo brzmi to raczej jak naturalny szum. Niektóre wentylatory "box" są zdecydowanie głośniejsze.

Dzieki zastąpieniu miedzi przez aluminium, coolery straciły sporo na masie. Radiator waży teraz 412 g (w wersji QVC doliczono regulator obrotów ważący 30 g) i należy do gatunku bezpiecznych dla płyt i procesorów. Ale coś za coś, aluminium nie przewodzi ciepła tak dobrze jak miedź, zatem wydajność musi spaść. O ile? O tym przekonamy się już za chwilę.

Jakość wykonania podobna jak w miedzianym modelu. Ogólnie jest całkiem dobrze, tylko podstawa mogłaby być ciut lepsza. Dotyczy to zastosowania na procesory z odpromiennikami (Athlon 64, Pentium 4), gdzie równa powierzchnia styku jest bardzo istotna. W przypadku małych jąder Athlonów XP i Sempronów, nie ma to już takiego znaczenia.

Proces instalacji jest prosty i wymaga przeczytania instrukcji oraz obycia ze śrubokrętem krzyżakowym. Wprawne ręce poradzą sobie z założeniem Freezonów w ciągu kilku minut.

Krótka specyfikacja: Radiator: miedziano – aluminiowy Wymiary: 114 x 114 x 65 mm (dł x szer x wys) Wentylator: 92 x 92 x 25 mm, 1600 – 3000 obr/min (dla wersji QVC), 2800 obr/min (dla wersji QV), brak danych dotyczących przepływu powietrza Masa: 412 g (+ 30g regulator obrotów w wersji QVC) Cena: 79 zł (wersja QVC), 65 zł (wersja QV)

Pentagram Freezone QVC-120 Cu+

Topowy model z rodziny Freezone. Olbrzymie śmigło, jeszcze większy radiator. Na pierwszy rzut oka – twardy zawodnik.

Opakowanie standardowe, tyle że nieco większe, niż w przypadku wyżej opisywanych coolerów. Podobnie z zawartością. Ta dla serii "QVC" jest identyczna dla każdego modelu. Kolejny raz nie będziemy jej zatem pokazywać.

Freezone QVC-120 Cu+, jak nazwa sugeruje, korzysta z wentylatora o rozmiarach 120 mm. Radiator zbudowany jest w całości z miedzi. Przy tak dużych odległościach, jakie musi pokonać ciepło, stosowanie aluminium byłoby mało racjonalne. Właściwie, to nawet miedź jest zbyt wolna w przewodzeniu ciepła, aby skutecznie wykorzystać najdalsze partie żeber. Sytuację w nowym modelu ratuje "plusik" w nazwie, czyli dodatkowe 40 żeberek. Duży przepływ generowany przez wentylator, trzeba przecież jakoś wykorzystać.

Pod względem wykonania i konstrukcji, cooler niczym nie różni się od mniejszego rodzeństwa. Jest tylko większy fizycznie. O ile jednak dla chłodzenia procesora tak duże rozmiary nie mają specjalnego znaczenia, to pozostałe komponenty płyty głównej dużo skorzystają z dodatkowego przepływu powietrza. Głównie chodzi tu o elementy zasilające procesor, czyli tranzystory MOSFET oraz kondensatory, chociaż mostek północny, moduły RAM czy pamięci na rewersie karty graficznej również mogą skorzystać z dodatkowego ruchu powietrza.

Wentylator zastosowany w modelu Freezone QVC-120 Cu+, mimo że jest wolnoobrotowy, jest jednak głośniejszy od wentylatorów w mniejszych wersjach. Według danych producenta, QVC-120 Cu+ na minimalnych obrotach powinien być o 3 dB cichszy niż wersja QVC-100 Cu+, subiektywnie oceniając jest jednak inaczej. Dotyczy to całego zakresu regulacji, choć przy najwolniejszym ustawieniu (1200 obr/min) różnica jest najbardziej odczuwalna. O ile wersje QVC-100 przy minimalnych obrotach były prawie niesłyszalne, to QVC-120 Cu+ jest tylko "cichy". Oczywiście w standardowym komputerze, będzie on wcale bądź ledwie słyszalny, niemniej dla ultra-wyciszonej maszyny, może być zbyt głośny.

Proces instalacji wygląda tak samo jak w wyżej opisywnanych coolerach. Jest prosty i nie zawiera elementów ryzyka. Cooler ze względu na swoje wymiary nie zmieści się jednak do każdej obudowy. W przypadku płyty Gigabyte K8NSNXP użytej do testów, takiego problemu nie było. Ponieważ gniazdko procesora jest umieszczone daleko od krawędzi, cooler nie wystawał ponad laminat płyty głównej, zatem nie było ryzyka kolizji z zasilaczem. W przypadku płyt z podstawką procesora blisko krawędzi może pojawić się problem z instalacją całego zestawu w obudowie. Warto o tym pamiętać przed zakupem.

Krótka specyfikacja: Radiator: miedziany Wymiary: 138 x 138 x 66 mm (dł x szer x wys) Wentylator: 120 x 120 x 25 mm, 1200 – 2200 obr/min, brak danych dotyczących przepływu powietrza Masa: 733 g Cena: 149 zł

Scythe Ninja

Wkraczamy do produktów klasy wyższej. Scythe Ninja to jeden z najnowszych pomysłów na szybkie odprowadzanie ciepła z procesora. Ten japoński radiator został przygotowany specjalnie dla fanów ciszy.

Radiator zapakowany jest w duże tekturowe pudło z plastikową wstawką, przez którą widać fragment radiatora. Wśród kolorowych napisów można wyłapać nieco informacji technicznych, oczywiście po angielsku.

W skład akcesoriów wchodzą części instalacyjne dla platformy Intela oraz AMD64, instrukcja montażu oraz druciki, za pomocą których montujemy wentylator. Wentylatora w komplecie nie ma, bo w większości przypadków nie jest on potrzebny... ale o tym później.

Pierwsze co się rzuca w oczy to olbrzymie rozmiary radiatora. Wizualnie Ninja wygląda jeszcze potężniej niż opisywany niedawno Thermaltake Sonic Tower. Również ma podobne przeznaczenie – niesłyszalne lub też bardzo ciche chłodzenie procesora.

Radiator zbudowany jest w oparciu o 6 ciepłowodów, które razem tworzą aż 12 kolumn, transportujących ciepło. W tej chwili jest to rekord. Żaden inny cooler nie ma aż tylu ciepłowodów. Miedziane rurki oddają ciepło do 23 dużych aluminiowych blaszek. Całość jest wspomagana przez mały aluminiowy radiator zamocowany bezpośrednio do podstawy. Powierzchnia oddawania ciepła może wydawać się niewielka w porównaniu do konkurencji, wszak Ninja ma "tylko" 23 żeberka. Jednak to nie powierzchnia oddawania ciepła jest tutaj najważniejsza. W przypadku pasywnych radiatorów ważny jest naturalny przepływ powietrza, który wymaga małych oporów i nieco "przestrzeni" – stąd tak duże odstępy pomiędzy poszczególnymi żebrami. W typowych radiatorach, wykorzystujących ciepłowody, chociażby we wcześniej opisywanym modelu Arctic Cooling, blaszki są na tyle gęsto ułożone, że powietrze nie może tamtędy swobodnie przepływać – musi być popychane przez wentylator. Ninja natomiast stawia tak małe opory dla przepływającego powietrza, że wystarczy mu zwykły przepływ generowany przez wentylację obudowy.

Zgodnie z oświadczeniami firmy Scythe, radiator ma ogromny potencjał. Grzechem byłoby zatem nie wykorzystanie go w całości. Jeśli komuś nie zależy na pasywnej bezgłośnej pracy, a jedynie na krótkim słupku z temperaturą, może zamontować wentylator o rozmiarach 120 x 120 x 25 mm (modele o większej grubości nie są kompatybilne).

Do montażu śmigła służą dwa druciki. Radiator jest zbudowany całkowicie symetrycznie, z każdej strony wygląda tak samo, zatem niezależnie od ułożenia podstawki procesora na płycie głównej, możemy dowolnie zamontować wentylator tak, aby dmuchał w kierunku tylnej ścianki obudowy i wentylatora wydmuchującego, bądź też w kierunku spodniej ścianki zasilacza, o ile ten posiada wentylator 120 mm, który szybko będzie przetłaczał powietrze wyrzucone z radiatora na zewnątrz obudowy.

Podstawa radiatora trzyma całkiem niezły poziom. Mimo że nie widać lustra, jest ona bardzo gładka. Sama jakość wykonania jest na przyzwoitym poziomie, choć do ideału nieco brakuje. Niektóre z metalowych, ozdobnych "kapturków" przykrywających końcówki ciepłowodów trzymają się "na słowo honoru". Poza tym nie ma się do czego przyczepić.

Proces instalacji jest bardzo prosty. Scythe Ninja posiada zamontowane na stałe zapinki kompatybilne z płytami pod procesory Pentium 4. Dla posiadaczy platformy AMD64 dodano odpowiedni koszyk, który wkreca się zamiast standardowego. Zapinki są średnio sztywne, niemniej trzeba użyć nieco siły, aby całość poprawnie zamontować. Ninja nie jest może jakimś bardzo ciężkim klockiem, waży 665 g, jednak montaż za pomocą śrub zagwarantowałby lepszy docisk, który w wydajnych konstrukcjach jest bardzo ważny.

Podczas naszych testów radiator pracował w trzech różnych konfiguracjach:

• z wentylacją obudowy oraz z dodatkowym wentylatorem 120 mm,
• z samą wentylacją obudowy bez żadnego dodatkowego wentylatora,
• bez wentylacji obudowy oraz bez wentylatora.

Scythe Ninja ma podobne aspiracje, co testowany niedawno Thermaltake Sonic Tower. Tym razem używamy jednak innej płyty głównej, zatem aby porównać oba produkty, przeprowadziliśmy ponowny test Sonica w identycznych jak dla Ninja warunkach.

Krótka specyfikacja: Radiator: aluminiowo miedziany z ciepłowodami Wymiary: 110 x 110 x 150 mm (dł x szer x wys) Wentylator: opcjonalny, brak w zestawie, radiator kompatybilny jest z wentylatorami 120 x 120 x 25 mm Masa: 665 g Cena: około 200 – 250 zł

Scythe Shogun

Najcięższe działo firmy Scythe. W tej chwili jest to najbardziej zaawansowany technicznie cooler dla procesorów używanych w komputerach osobistych. O tym, dlaczego, opowiemy za chwilkę, póki co rzut oka na pudełko.

Karton podobny jak w przypadku poprzednika, jedynie kolorystyka nieco inna. Na opakowaniu, oprócz japońskich znaczków, nieco informacji po angielsku.

Oprócz olbrzymiego coolera, w opakowaniu znajdują się elementy montażowe dla procesorów Pentium 4 oraz Athlon 64, pasta termoprzewodząca oraz instrukcja montażu. Shogun posiada już wentylator wyposażony w potencjometr na śledziu. Można go oczywiście łatwo zdjąć, ponieważ korzysta z podobnych zaczepów jak Ninja.

Scythe Shogun jest bardzo dużym radiatorem. Mimo że minimalnie mniejszy od modelu Ninja, nadal robi wrażenie. Posiadacze obudów HTPC lub innych "chudych" wynalazków mogą zapomnieć o montażu tego radiatora – ma blisko 15 cm wysokości.

Wnikliwi czytelnicy zapewne dopatrują się ciepłowodów, ponieważ tak wysoki radiator musi być w nie wyposażony. Po części prawda, radiator jest wyposażony w bardzo wydajny system transportu ciepła, jednak nie są to ciepłowdy. Shogun korzysta z wynalazku o nazwie "heatlane", w dosłownym tłumaczeniu jest to "tor" lub "pas" cieplny.

Technologia "heatlane" nie jest nowością, została wynaleziona w 1994 roku, jednak z uwagi na egzotykę i cenę, stosowana jest bardzo rzadko. Czytelnicy, którzy są zaznajomieni z rynkiem chłodzenia, mogą pamiętać cudo o nazwie "TS Heatronics ZEN". To pierwszy cooler na procesory, który wykorzystywał tę technologię. ZEN pojawił się na rynku ponad 3 lata temu. Horrendalna cena i niedoróbki techniczne sprawiły, że był to produkt zupełnie niszowy. Kolejną, bardziej udaną próbą, był Scythe FCS50, jednak znów z uwagi na cenę cooler ten także nie zyskał popularności.

Co to w ogóle jest ten "heatline" i o co tyle szumu ? Otóż heatlane jest pewnego rodzaju rozwinięciem technologii heatpipe. W tym przypadku jednak nie mamy do czynienia z parowaniem i skraplaniem, a przynajmniej nie w takim sensie, jak w przypadku popularnych rurek cieplnych. Należy zacząć od tego, że heatlane to nie pojedyncze rurki (jak w przypadku ciepłowodów), a płaska blaszka grubości około 1,5-2 mm i znacznie większej szerokości. W przypadku Shoguna blaszka ta ma około 50 mm szerokości. Wewnątrz tej blaszki znajduje się pozawijana rurka kapilarna, w której krąży czynnik chłodniczy (r134a).

Podstawowa zasada działania jest prosta. Ciepło ogrzewane na jednym końcu, transportowane jest do drugiego końca, gdzie jest przekazywane na przykład na żebra radiatora. Rzecz ma się podobnie w przypadku ciepłowodów. Sam transport jest niestety bardziej skomplikowany. W kapilarnej rurce heatlane znajduje się czynnik chłodniczy. Nie wypełnia on przestrzeni w sposób jednorodny, a tworzy pewnego rodzaju "korki" porozdzielane pustymi przestrzeniami. Te puste przestrzenie to częściowa próżnia oraz czynnik chłodniczy w postaci gazowej. Wraz z przyłożeniem źródła ciepła, ciecz zostaje podgrzana i paruje. Ten proces powoduje wzrost ciśnienia pary i powiększanie się "bąbelków", które z koleji popychają kolumnę korków z cieczy. Dzięki temu całość zostaje wprawiona w pulsacyjny ruch. Dzięki skraplaniu części czynnika chłodniczego w chłodnej strefie pojawia się dodatkowa różnica ciśnień, co wzmaga jeszcze bardziej pulsacyjny ruch cieczy i gazowych bąbelków, a tym samym transport ciepła. Należy jeszcze dodać, że ruch cieczy w jednej kolumnie rurki kapilarnej pobudza jednocześnie ciecz w pozostałych kolumnach. Można to określić mianem siły "samowzbudzającej".

O ile ciepłowody bazują głównie na przemianie fazowej (ciecz – gaz – ciecz), to w technologii heatlane przemianie fazowej towarzyszy również tradycyjny transport ciepła przez ciecz wprawioną w ruch. Dzięki temu, rozwiązania oparte o heatlane są niewrażliwe na zmiany grawitacji i mogą być używane w dowolnych warunkach, od kosmicznej próżni i braku grawitacji aż po wnętrza samolotów odrzutowych, gdzie panują wysokie przeciążenia. Z uwagi na charakterystykę działania, heatlane w przemyśle chłodniczym znane jest również pod pojęciem "pulsujących ciepłowodów". Dla lepszego zobrazowania zjawiska, zamieszczamy krótki filmik z kamery termowizyjnej (w dalszej części również normalnej). Nagranie zostało przygotowane przez producenta, firmę TS Heatronics.

Ogólnie wszystko brzmi nieźle, ale można odnieść wrażenie, że strzelamy do muchy z armaty. Technologia jest bardzo obiecująca, jednak należy mieć na uwadze fakt, że heatlane zostało opracowane do celów, do których tradycyjne ciepłowody przestały wystarczać. W przypadku procesorów, tradycyjne ciepłowody spisują się całkiem nieźle, zatem nie należy oczekiwać żadnego spektakularnego skoku wydajności... no chyba, że ktoś chciałby tym chłodzić 300 watowe ogniwa peltiera (z góry uprzedzam, że będzie to kłopotliwe, ponieważ podstawa jest dość mała) ;-)

Wróćmy jednak do samego radiatora. Do kanału cieplnego heatlane przylutowane są po 52 aluminiowe żeberka z każdej strony. Z podstawy, heatlane wychodzi dwoma odnogami, mamy zatem łącznie 208 małych, aluminiowych żeber. Jakby tego było mało, to w podstawie dodatkowo zamocowano jeszcze niewielki, aluminiowy radiator. Całość wygląda imponująco.

Shogun jest przeznaczony do chłodzenia aktywnego. Nie ma aspiracji na chłodzenie pasywne, choć w przypadku niezbyt gorących procesorów, na pewno by sobie poradził. Tak gęste umieszczenie żeber wymaga jednak odrobiny nadmuchu. Odpowiedzialny jest za to wentylator 120 x 120 x 25 mm, posiada łożyska olejowe oraz regulowaną prędkość. Wentylator pozytywnie zaskakuje kulturą pracy. Przy minimalnych obrotach (około 800 obr/min) jest zupełnie niesłyszalny. Żadnego terkotania, cykania ani nawet szumu. Po prostu cisza. Nawet wentylator GlacialTech SilentBlade 120 mm, który słynie z ciszy, a którego używamy do testów, jest wyraźnie głośniejszy. Przy maksymalnych ustawieniu wentylator ma nieco ponad 1500 obr/min (według producenta jest to 1600 obr/min). Jest słyszalny, ale nadal cichy.

Jakość wykonania Shoguna stoi na bardzo wysokim poziomie. Na zdjęciach widać kilka nierównych odstępów między żeberkami, ale jest to efekt przebycia kilku tysięcy kilometrów oraz nieostrożności recenzenta ;-). Żeberka są dość delikatne, aluminium ma tylko 0,2 mm grubości. Podstawa jest bardzo gładka i płaska. Shogun jest niestety jednym z najdroższych coolerów na procesory, zatem za taką cenę (w Polsce kosztowałby ponad 300 zł) można już oczekiwać wysokiej jakości.

Proces instalacji jest dość długi i wymaga częstego zaglądania do instrukcji. Demontaż płyty głównej obowiązkowy. Sam montaż coolera lepiej przeprowadzić poza obudową komputera – będzie znacznie wygodniej. Proces instalacji nie jest może jakoś specjalnie trudny, jednak dużo czasu zajmuje złożenie wszystkich części do kupy. Do kompletu dostajemy nawet malutki klucz nasadowy o rozmiarze "4" do wkręcenia śrubek mocujących cooler. Shogun nie jest już montowany do plastikowego koszyka. W zależności od doboru różnych zapinek jego masa wynosi od 790 do 805 g, lepiej zatem, aby trzymały go metalowe śruby.

Krótka specyfikacja: Radiator: aluminiowo miedziany wykorzystujący technologię "heatlane" Wymiary: 123 x 98 x 147 mm (dł x szer x wys) Wentylator: 120 x 120 x 25 mm, regulowany w zakresie 700-1600 obr/min, 28 – 62 CFM Masa: 790 – 805 g Cena: około 70 Euro

SilverStone Nitrogon NT01 v2.0

Firma Silverstone jest dość młodym zawodnikiem na rynku. Jej pierwszy cooler to właśnie Nitrogon. Testowany przez nas egzemplarz to wersja nieco poprawiona w stosunku do pierwowzoru.

Cooler zapakowany jest w nieduży tekturowy kartonik. Na zewnątrz znajduje się nieco zdjęć i informacji technicznych.

Wewnątrz znajdziemy dość dziwnie skonstruowany cooler, woreczek z częściami instalacyjnymi dla procesorów Athlon 64 i Pentium 4 oraz instrukcję montażu.

Silverstone Nitrogon jest miedzianym radiatorem zbudowanym w oparciu o trzy grube (8 mm) ciepłowody. Za odprowadzanie ciepła do otoczenia odpowiadają 33 miedziane żeberka. Aluminiowa ramka wokół radiatora posiada otwory przystosowane do montażu dwóch wentylatorów o wymiarach 60 mm (grubość od 10 do 25 mm).

Konstrukcja radiatora została zaprojektowana tak, aby współpracował z wentylacją obudowy. W pewnych przypadkach Nitrogon może się obejść bez wentylatorków przykręconych do radiatora, na przykład wtedy, gdy jest bardzo blisko wentylatora wydmuchującego powietrze na zewnątrz. Miedziane żeberka są na tyle cienkie, a odstępy między nimi duże, że nie stawiają zbyt dużego oporu dla powietrza wędrującego przez obudowę.

Niestety ta pseudo pasywna praca wymaga spełnienia odpowiednich warunków przez płytę główną (ułożenie gniazdka procesora) oraz obudowę (duży wentylator 120 mmm lub dwa mniejsze ustawione w pionie, wydmuchujące powietrze). Podczas wstępnych testów na płycie MSI K8T Neo FSR, cooler mógł pracować "pasywnie", jednak płyta, której użyliśmy do zasadniczych testów, czyli Gigabyte GA-K8NSNXP, uniemożliwiała (a właściwie czyniła bezcelowym) takie rozwiązanie.

Każda z rurek transportujących ciepło jest specjalnie powyginana, samo użebrowanie jest również przesunięte w bok, przez co środek ciężkości radiatora nie pokrywa się ze środkiem podstawy. Należy więc mocno przykręcić Nitrogona do płyty głównej, aby wyeliminować różnice naprężeń, a tym samym możliwość odrywania się części podstawy radiatora od blaszki procesora.

Jakość wykoniania radiatora jest bardzo dobra. Aby uniknąć zadrapań i rys, aluminiowa obudowa, podstawa oraz płytka montażowa zintegrowana z nią oklejone są folią. Nieco zastrzeżeń można mieć do jakości wypolerowania podstawy. W przypadku Nitrogona jest ona "tylko" standardowa. Nie ma się specjalnie do czego przyczepić, jednak do poziomu coolerów Scythe nieco brakuje.

SilverStone Nitrogon to sam radiator. Aby uzyskać pełną wydajność, należy zamontować nań dwa wentylatorki 60 mm. My użyliśmy dwóch dość cichych jednostek, które miały 3800 obr/min i przepychały około 16 CFM (stóp sześciennych na minutę) powietrza. Jeśli ktoś ma wątpliwości czy powyższe "3800 obr/min" można uznać za ciche, to powiem, że tak. Wraz ze zmniejszaniem rozmiaru wentylatora rośnie poziom obrotów, które wytwarzają jednakowy poziom hałasu. Dla porównania wentylatorek o rozmiarze 40 mm, który miałby 3800 obr/min byłby niesłyszalny, z kolei wentylator o rozmiarze 120 mm byłby nie do zniesienia.

Proces instalacji Nitrogona jest dość prosty... tyle że cooler jest niekompatybilny z płytą GA-K8NSNXP. Radiator zachodzi na część portu AGP, uniemożliwiając poprawną instalację karty graficznej. Takie płyty jak DFI nF4 SLI-DR, MSI K8N Neo Platinium i inne z "centralnym" ułożeniem gniazdka procesora również będą niekompatybilne. Podczas testów musieliśmy użyć karty graficznej PCI.

Krótka specyfikacja: Radiator: miedziany wykorzystujący trzy ciepłowody Wymiary: 141 x 105 x 108 mm (dł x szer x wys) Wentylator: opcjonalnie dwa wentylatory 60 mm, o grubości 10 – 25 mm Masa: 572 g Cena: 199 zł

Silverstone Nitrogon NT01 był ostatnim coolerem w naszym porównaniu, przejdźmy więc do platformy testowej oraz metodologii testów.

Platforma testowa

Wszystkie coolery zostały przetestowane na następującej konfiguracji:

Kilka tygodni temu testowaliśmy coolery firmy Thermaltake, jednak z uwagi na ograniczenia użytej do testów płyty głównej (MSI K8T Neo FSR), procesor grzał się raczej przeciętnie. Z tego też powodu teraz używamy płyty firmy Gigabyte. Procesor pracował na niej z częstotliwością 2300 MHz i napięciem 1,7 V (fabrycznie ma 2000 MHz i 1,5 V). Dzięki wyższemu zegarowi i napięciu, generował on około 50% więcej ciepła w porównaniu do nominalnych ustawień.

Aby mieć jakiś punkt odniesienia do poprzednich testów, ponownie został przetestowany Thermaltake Sonic Tower. Będzie to dobre porównanie do Scythe Ninja – oba coolery nastawione są na jak najcichsze chłodzenie procesora, a w określonych warunkach mogą pracować zupełnie bez wentylatora.

Kilka z coolerów założyliśmy również na zestaw testowy, na którym były sprawdzane coolery Thermaltake oraz Thermalright XP-120. Dotychczasowy "król wydajności", czyli XP-120, został już zwrócony, zatem użycie starej płyty głównej było jedyną możliwością sprawdzenia coolerów firmy Scythe, które mają ochotę na przejęcie tego tytułu. Zdaję sobie sprawę, że robi się nieco zamieszania, jednak może wraz z omawianiem wyników wszelkie zawiłości się wyklarują.

Metodologia testów oraz wyniki

Procesor rozgrzewany był programem Prime95. Do odczytu temperatury posłużył program Speedfan w wersji 4.22. Oferuje on możliwość zapisywania temperatur do pliku w krótkich odstępach czasowych. Po ustabilizowaniu się temperatur, procesor prowadził obliczenia jeszcze przez 30 minut, co pozwoliło na uzyskanie kilkuset "ustabilizowanych" odczytów. Z tych wartości generowana była średnia arytmetyczna. Ten sposób pomiaru gwarantuje dość dokładne wyniki, bez potrzeby używania drogiego, specjalistycznego sprzętu.

Jako pastę termoprzewodzącą użyliśmy Arctic Silver 5. Ma ona bardzo dobre właściwości przewodzenia ciepła (jak na pastę, oczywiście), zatem ciepło nie będzie zatrzymywane przy procesorze w takim stopniu, jak przy użyciu zwykłego, białego silikonu.

Wszystkie coolery pracowały w zamkniętej, wentylowanej obudowie. Modele Ninja oraz Sonic Tower mają aspiracje do "pasywnej" pracy, a to wymaga cyrkulacji powietrza, która przy zdjętych ściankach obudowy jest bardzo znikoma. Za wentylację obudowy posłużył wolnoobrotowy wentylator GlacialTech SilentBlade 120 mm. Część powietrza przepychał również zasilacz Qoltec, który posiada dwa małe wentylatory 80 mm.

Temperatura powietrza w pomieszczeniu wynosiła 25°C. Różne kolory słupków na wykresach oznaczają hałas, tak jak miało to miejsce w naszych poprzednich recenzjach. Im jaśniej tym ciszej, po szczegóły zapraszam tutaj. Spójrzmy zatem na wyniki.

W czołówce oba coolery Scythe. Ninja okazał się zaledwie o włos lepszy od Shoguna pracującego na pełnych obrotach. 12 kolumn z ciepłowodami okazało się jednak wydajniejsze niż wymyślna blaszka "heatlane". Niemniej, Shogun doskonale wypadł po obniżeniu obrotów. Różnice są niewielkie, mimo że wentylator kręcił się dwa razy wolniej. Doskonale również wypada Ninja wspomagany tylko przez cyrkulację powietrza w obudowie. Duże odstepy pomiędzy żebrami radiatora nie hamowały swobodnie przepływającego powietrza, stąd tak dobry wynik. Jeśli spojrzycie na koniec wykresu znajdziecie tam Thermaltake Sonic Tower, który pracował w identycznych warunkach. Różnica w wydajności kolosalna. Niestety, ale z powodu takich wyników, nie zdecydowaliśmy się testować Sonica bez wentylacji w obudowie.

Następna pozycja należy do niepozornego Freezera. Jak na tak tani produkt wypadł wręcz wyśmienicie, zwłaszcza jeśli brać pod uwagę, jaką konkurencję zostawił za sobą.

Kolejne miejsce zdobył SilverStone Nitrogon. Uwzględniając jednak cenę tego coolera oraz koszt dwóch wentylatorków 60 mm, wynik jest raczej przeciętny i pozostawia lekki niedosyt.

Pora na grupkę Pentagramów Freezone. Wyniki zgodne z przewidywaniami. Najlepszy okazał się miedziany model QVC-100. Dotyczy to zarówno pracy przy maksymalnych, jak i minimalnych obrotach. Większa wersja, korzystająca z wentylatora 120 mm, zaprezentowała się nieco słabiej. Teoretycznie wydawać by się mogło, że większy radiator i większy wentylator powinny zagwarantować większą wydajność. Gdyby źródło ciepła było na tyle silne, aby mocno podgrzać nawet skrajne partie żeber (powiedzmy 250 watów) – wtedy zgoda, QVC-120 byłby lepszy. W normalnych warunkach skrajne partie żeber nie są w pełni wykorzystane, a główne znaczenie ma okolica najbliżej procesora. Łopatki wentylatora 120 mm, obracając się z prędkością 1200 lub 2200 obr/min, nie wytwarzają takiego ciśnienia powietrza, jak łopatki mniejszego wentylatora kręcącego się odpowiednio z prędkością 1600 i 3000 obr/min. Strefa żeberek tuż przy procesorze jest dość gęsta, zatem aby była dobrze wentylowana, wymagane jest ciśnienie. Wentylator w QVC-100 generuje go więcej, zatem wygrywa.

Modele aluminiowo-miedziane wypadły zgodnie z oczekiwaniami. Są znacznie tańsze od całkowicie miedzianych wersji Freezone, jednak różnica w wydajności nie jest aż tak duża. W zamian oszczędzamy nieco pieniędzy i zyskujemy na bezpieczeństwie – coolery znacznie mniej obciążąją procesor oraz płytę główną.

Wentylatorek boxowy poradził sobie całkiem nieźle. Mimo że jest to praktycznie koniec stawki, należy pamiętać, że to bardzo prosta, aluminiowa konstrukcja bez grama miedzi, z względnie cichym wentylatorem. Do szaleństw i wyciszania jednak się nie nadaje. Pentagram Freezone QVC-100 AlCu+ po obniżeniu obrotów wypada podobnie, a jest praktycznie niesłyszalny.

Na koniec dwa rodzynki. Scythe Ninja bez wentylatora i bez wentylacji obudowy oraz Sonic Tower bez wentylatora, jednak z działającą wentylacją. Wyniki dalekie od zadowalających, jednak podkręcony procesor pracował w takich warunkach zupełnie stabilnie. Widać tutaj, jak ogromne znaczenie ma choć minimalny przepływ powietrza w obudowie. Bez niego Ninja wypadł blisko 20 stopni gorzej. Strach pomyśleć, co by było, gdyby Sonic Tower musiał pracować bez wentylacji. Tutaj negatywnie na wynikach odbiło się ułożenie gniazdka procesora. Na płycie MSI, na której testowaliśmy Sonica ostatnio, gniazdko było ułożone w pobliżu wentylatora w zasilaczu oraz dużego wentylatora 120 mm w obudowie. Podstawka procesora w płycie Gigabyte jest oddalona od źródeł przewiewu, zatem ucierpiały na tym radiatory – powietrze nie przelatywało przez nie już tak intensywnie. Niemniej Ninja zaliczył wszystkie testy, co zapisuje się mu na duży plus.

Jak już wspomniałem, Scythe projektując nowe coolery postawiło sobie za punkt honoru stworzenie prawdziwych "kilerów". Oczywiście celem były produkty firmy Thermalright, znanej z najwydajniejszych radiatorów na świecie. Przy okazji ostatnich testów, sprawdziliśmy wydajność Thermalrighta XP-120. Jednak ten cooler wrócił z powrotem do firmy Cooling.pl, z której został wypożyczony i nie mieliśmy okazji przetestować go na płycie Gigabyte. Ale nic nie stało na przeszkodzie, aby założyć Ninje oraz Shoguna na platformę testową, na której był testowany XP-120. Oto wyniki:

Zarówno Shogun jak i Ninja poradziły sobie z XP-120 bez najmniejszego problemu. Biorąc pod uwagę niezbyt gorący procesor, to różnice są dość znaczne. Shogun pracował z nieco szybszym wentylatorem, ponieważ jego realne, maksymalne obroty wynosiły około 1500/min. Niemniej przy obniżonych obrotach dużo na wydajności by nie stracił. Chcieliśmy zaprezentować powyższy wykresik głównie dlatego, że wcześniejsza reszta stawki w tym porównaniu (czyli Freezer, Pentagramy oraz Nitrogon) stanowią raczej słabą konkurencję dla japońskich gigantów. A pokonać XP-120, to już coś znaczy.

Podsumowanie

Zanim przejdziemy do właściwego podsumowania, chciałbym poruszyć jeszcze jedną małą kwestię, a mianowicie... co właściwie decyduje o wydajności coolera? Zapewne każdy z czytelników powie, że jego konstrukcja. I racja, jest to główny parametr. Są jeszcze jednak dwa inne, dość ważne, a o których często się zapomina. Pierwszym z nich jest siła docisku radiatora do procesora. Jak wiadomo, między tymi elementami znajduje się pasta termoprzewodząca, która stanowi pewną barierę dla ciepła wydzielanego przez rdzeń, a odbieranego przez podstawę radiatora. Im cieńsza warstwa, tym lepiej. Jeśli producent zastosuje bardzo sztywną zapinkę, cooler zostanie mocno dociśnięty do procesora, w wyniku czego pasta zostanie samoczynnie wyciśnięta, a pozostanie tylko warstwa o jakiejś określonej grubości. Jeśli zapinka będzie miękka, cooler słabiej dociśnie do procesora, zatem warstwa pasty bedzie grubsza. Może się zatem zdarzyć tak, że cooler o teoretycznie lepszej konstrukcji wypadnie słabiej niż konkurent, właśnie z powodu miękkiej zapinki. Ten fakt ma dość duże znaczenie dla procesorów z odpromiennikami, gdzie pasty nakłada się więcej, a nacisk zostaje rozłożony na kilkukrotnie większą powierzchnię.

Drugą rzeczą, nieco subtelniejszą, jest konstrukcja podstawy radiatora. Pomijam tu jakość jej wyszlifowania, bo to oczywiste. W obecnych konstrukcjach, które wykorzystują ciepłowody, podstawę stanowi zazwyczaj miedziana płytka, do której przylutowane są rurki. Warstwa spoiwa pomiędzy tymi powierzchniami również nie grzeszy przewodnością cieplną (w porównaniu z czystą miedzią), zatem im jest cieńsza i staranniej wykonana, tym lepiej. Użytkownik nie ma na to już wpływu. Jednak warto o tym pamiętać, ponieważ również może się okazać, że cooler o teoretycznie lepszej konstrukcji wypada gorzej, bo właśnie połączenia w podstawie wykonano z mniejszą starannością. Wnikliwi czytelnicy zapewne skojarzą sobie kilka firm i ich produktów, do których może odnosić się ten akapit.

No dobrze, po tym krótkim wstępie do podsumowania, przechodzimy do części właściwej. Każdy z przetestowanych coolerów ma swoją grupę odbiorców i każdy z nich charakteryzuje sie czymś innym.

Dla największych zapaleńców i miłośników ciszy oraz niskich temperatur, Scythe Ninja jest doskonałym wyborem. W większości przypadków ten radiator nie potrzebuje wcale wentylatora, a jak pokazały wyniki testów, wręcz miażdży wydajnością dotychczasowego lidera w tej dziedzinie, czyli model Sonic Tower. W chwili pisania tego tekstu, Scythe Ninja nie jest jeszcze dostępny w Polsce, ale ma się pojawić na naszym rynku. Cena niestety nie będzie niska, bo wyniesie około 200–250 złotych, jednak za tę sumę otrzymamy prawdopodobnie najwydajniejsze rozwiązanie chłodzące (nie wymagające dodatkowego gniazdka 220 V), przeznaczone dla pecetów.

Scythe Shogun to również bardzo ciekawy produkt. Mimo zastosowania ciekawej i nowatorskiej technologii, wypadł ciut gorzej od bardziej tradycyjnego Ninja. Ten cooler należy traktować raczej jako ciekawostkę, ponieważ prawdopodobnie nie znajdzie się na polskim rynku. Powodem jest bardzo wysoka cena (spowodowana użyciem technologii "heatlane"). Gdyby się pojawił, prawdopodobnie kosztowałby ponad 300 złotych.

Arctic Cooling Freezer 64 to taka mała perełka tego porównania. Posiada sporo atrakcyjnych cech, a główną z nich będzie zapewne cena. Cooler jest lekki, bajecznie prosty w montażu. W sam raz dla osób, które chcą mieć porządne chłodzenie za niewielkie pieniądze. Wadą może być raczej przeciętna jakość wykonania (upaprane spoiwem rurki) oraz brak uniwersalności. Jako jedyny nie posiada zestawu montażowego dla innych procesorów. Jeśli chcemy założyć Freezera na inną platformę sprzętową... to trzeba po prostu kupić przeznaczoną dla niej wersję. Zapewne wielu użytkowników byłoby skłonnych dopłacić te 5–10 zł za parę dodatkowych zapinek, tak by potem oszczędzić sobie kłopotu wymiany coolera przy zmianie platformy na inną.

Seria Freezone jest już doskonale znana. Żaden inny produkt nie zyskał tak szybko popularności na rynku, jak "Zalmano-podobne" Pentagramy. Nie da się jednak ukryć, że w starciu z ciepłowodami, coolery przegrywają. Niemniej i one mają kilka wartych podkreślenia cech. Pierwszą z nich jest pełna uniwersalność. Można je założyć zarówno na stary Socket A, jak i najnowsze podstawki. Wraz z wersjami "QVC" otrzymujemy regulator obrotów, który pozwoli na spokojną i komfortową pracę. Wersja QVC-120 Cu+ powinna być raczej brana pod uwagę, tylko jeśli ktoś zechce mieć porządne chłodzenie całej okolicy procesora. Wydajność chłodzenia samego CPU jest na poziomie mniejszej wersji (a nawet ciut słabiej).

SilverStone Nitrogon to cooler nieco dziwny. Wydajność ma całkiem niezłą, choć ponad dwa razy tańszy Freezer go wyprzedza. Konstrukcja jest nietypowa. Całość wykonana jest w sposób wskazujący na jakieś konkretne, wąskie zastosowanie. Jakie, to już trudno powiedzieć. Cooler, poza tym, że jest ładny i wypieszczony, w zasadzie nie oferuje niczego, czego nie można znaleźć u tańszej konkurencji. Produkt tylko dla indywidualistów.

Na zakończenie ceny poszczególnych urządzeń:

Arctic Cooling Freezer 64 – 75 zł Pentragram Freezone QVC-100 Cu+ – 109 Pentragram Freezone QVC-100 AlCu+ – 79 Pentragram Freezone QV-100 AlCu+ – 65 zł Pentragram Freezone QVC-120 Cu+ – 149 zł Scythe Ninja – 50 Euro (około 200 – 250 zł) Scythe Shogun – 70 Euro SilverStone Nitrogon – 199 zł

Ceny pochodzą ze sklepów internetowych 4MAX oraz Cooling.pl.

Kilka coolerów bardzo pozytywnie zaskoczyło swoimi możliwościami, zatem otrzymują naszą rekomendację:

Scythe Ninja: bezkompromisowa wydajność. Doskonale nadaje się na pasywne chłodzenie, jak i do podkręcania najnowszych procesorów. Jak do tej pory, to najlepszy radiator na rynku.

dla Scythe Ninja Arctic Cooling Freezer 64: wysoka wydajność, atrakcyjna cena oraz bajecznie prosta instalacja. Dzięki zastosowaniu ciekawych rozwiązań technicznych, również cicha praca oraz długa gwarancja.

dla Arctic Cooling Freezer 64

Sprzęt do testów dostarczyły firmy:

Cooling.pl (Arctic Cooling Freezer 64) Multimedia Vision (coolery Pentagram Freezone) Scythe (Scythe Ninja, Scythe Shogun) 4MAX (SilverStone Nitrogon NT01 v2.0)