Język tekstów informatycznych

Terminologia

Terminy interfejs i joystick (lub dżojstik) od dawna nie budzą sprzeciwu (chociaż mamy własne sprzęg i manetkę), wciąż jednak, czy trzeba, czy nie trzeba, tworzy się różne językowe dziwolągi lub używa obcych słów. Inny problem to błędne tłumaczenie przy użyciu jak najbardziej polskich słów albo ich mylenie.

Użycie angielskich słów w oryginalnej formie

Słowo slash jest zbędne, bo mamy ukośnik, słowo backslash jest może wygodne, ale skoro jest ukośnik, to lepiej się tego trzymać i pisać lewy ukośnik (albo odwrotny lub wsteczny; Wielki słownik wyrazów obcych PWN w haśle backslash podaje tłumaczenie: ukośnik odwrotny, a Wielki słownik angielsko-polski PWN-Oxford – wsteczny lub lewy).

Firewall za bardzo się przyjął, aby z nim walczyć, jednak w bardziej formalnych kontekstach bardziej wskazany wydaje się termin zapora sieciowa (nie: ogniowa, nie: ściana ognia) lub po prostu zapora. Link to po prostu odnośnik lub łącze, chociaż w żargonie zupełnie nie razi, ale słowo to nie jest wcale na tyle użyteczne (czytaj: krótsze), żeby go używać. Tak samo wstawić odnośnik, łącze nie jest dłuższe od podlinkować.

Słowo post na określenie wpisu na forum jest do przyjęcia (sam jednak staram się używać właśnie słowa wpis; jest jeszcze wypowiedź, wiadomość), ale chyba lepiej odmieniać je: post, posta, w przeciwieństwie do postu – niejedzenia. (Pisze o tym na przykład prof. M. Bańko w poradni językowej PWN).

Shaders to jednostki cieniowania (pikseli). To trochę długie tłumaczenie, więc shadery przydatne są w mniej oficjalnych kontekstach, na przykład na forum, ale w artykule coś takiego (w tym znaczeniu) nie ma chyba sensu (może też chodzić o funkcje wykonywane w GPU). Zwłaszcza że vertex shaders nie przetłumaczymy jako werteksy albo verteksy, bo o ile shader to inne słowo niż shade, o tyle vertex to wyłącznie wierzchołek.

Bardzo przydatne są takie słowa, jak: tweeter, woofer, subwoofer (w skrócie: sub). Nie dość, że dawno się przyjęły, i to nie tylko w języku polskim, to są nieporównanie krótsze niż polskie odpowiedniki. Z drugiej strony naturalnie brzmiące słowa wysokotonowiec i niskotonowiec okazują się dość popularne (według Google'a).

Trudno jednak o zwięzły zamiennik słowa raytracing. Mniej uzasadnione jest użycie słów anti-aliasing (raczej: wygładzanie krawędzi) i bump-mapping (raczej: mapowanie wypukłości). Lepiej też nie wychylać się spośród europejskich nacji i jak wszyscy tłumaczyć takie słowa jak microstuttering (np. jako mikrozacięcia).

Takie słowa, jak chip (czip) i chat (czat), są notowane przez słowniki w obu formach, lepsze wydają mi się te spolszczone. Ale piszemy: wortal, nie: vortal (vertical to wertykalny). Jednak poprawna jest zarówno pisownia wideo, jak i video. (Proponuję używać pierwszej wersji).

Częścią internetu jest sieć WWW. Microsoft spopularyzował termin sieć Web (i podobnie: serwer Web, aplikacja Web), więc nie ma co z nim walczyć, ale tworzenie od tego przymiotnika webowy to nadużycie, raczej powiemy: serwer WWW, w ostateczności serwer Web.

Cache to pamięć podręczna, bufor, caching to buforowanie, w ostateczności właśnie caching, ale nie cache'owanie.

Bardziej uzasadnione, bo nieporównanie krótsze niż to, co można wynaleźć w polszczyźnie, wydają się słowa spyware i adware. Najlepiej je odmieniać: spyware'u, o spywarze, ze spyware'em.

Natomiast zupełnie nieuzasadnione jest użycie słów update i upgrade, a tym bardziej update'ować i upgrade'ować, bo mamy przecież słowa: uaktualnić, rozbudować, zmodernizować.

Podobnie zbędne wydają się słowa screen i screenshot, skoro można krótko napisać: zrzut lub zrzut ekranu. W starannej wypowiedzi użyjemy też słów błąd i pełen błędów zamiast bug i zabugowany.

Gameplay to rozgrywka, gra jako czynność. Playability całkiem logicznie tłumaczy się jako grywalność. Jednak dość często tworzą się potworki, prawdopodobnie biorące się stąd, że ktoś kiedyś pomylił te angielskie słowa: game mechanics to mechanika gry, nie mechanika grywalności, bo to tak, jakby słowa kościstość użyć na określenie kośćca i napisać: ma mocną kościstość.

Engine to oczywiście silnik i nie ma powodu, aby unikać polskiego odpowiednika. (Wprawdzie w języku angielskim słowo to ma szersze znaczenie, i to nie licząc archaizmów, ale w tym przypadku chodzi o analogię z tym, co określamy właśnie jako silnik).

Słowo multiplayer (np.: tryb multiplayer) należy uznać za zbędne zapożyczenie, skoro można powiedzieć niemal równie krótko: tryb wieloosobowy.

I ten schładzacz...

Osobną sekcję warto poświęcić kontrowersyjnemu słowu schładzacz i jego angielskiemu odpowiednikowi cooler. Za tym, żeby pisać schładzacz, przemawia przede wszystkim to, że w języku angielskim słowa cooler używa się także na określenie urządzenia, które u nas od dawna nazywa się właśnie schładzaczem. (Wystarczy wyszukać to słowo w Google'u albo na Allegro; w słownikach ortograficznych PWN-u jest co najmniej od 1986 roku). Tak więc mamy zarówno podgrzewacze i ogrzewacze wody i powietrza (ang. heater, warmer), jak i schładzacze wody i powietrza (ang. cooler). Dlaczego więc nie pisać schładzacz karty graficznej, skoro schładzacz w AGD to po angielsku też cooler? Można oczywiście użyć konstrukcji system (układ) chłodzenia (chłodzący).

Jak zapewne zauważyliście, słowo schładzacz na określenie systemu chłodzenia układów scalonych (radiatora z wentylatorem, niekiedy obudowanego, a czasem samego radiatora) jest od jakiegoś czasu używane na PCLab.pl. I budzi silne kontrowersje.

Lepiej nie używać słowa chłodzenie, bo to nazwa czynności. Wprawdzie nie byłaby to niespotykana w polszczyźnie sytuacja, ale w praktyce konstrukcje typu: chłodzenie zapewnia wydajne chłodzenie, byłyby nie do uniknięcia, jeśli nie na przestrzeni pojedynczego zdania, to akapitu. Chłodziwo również odpada, bo to substancja chłodząca znajdująca się w układzie chłodzącym, na przykład w rurkach cieplnych radiatora. Słowo chłodnica też ma inne zastosowanie (za Uniwersalnym słownikiem języka polskiego PWN: «wymiennik ciepła, urządzenie do chłodzenia cieczy lub skraplania par i gazów» lub «w układzie termodynamicznym: zbiornik energii o niższej temperaturze (np. otoczenie)»), a na język angielski tłumaczy się wyłącznie jako radiator, co zresztą potwierdza Wielki słownik angielsko-polski polsko-angielski PWN-Oxford (2007). Uwaga: radiator w języku angielskim nie pasuje, choćby według Oxford English Dictionary (2007) i Oxford Dictionary of English (2005), do radiatora na procesor. Oznacza jedynie przewodnik (np. good radiator of heat), kaloryfer, antenę i właśnie chłodnicę w ścisłym znaczeniu: «in a liquid cooling system (as in some internal-combustion engines), a bank of thin tubes in which circulating fluid (freq. water) is cooled by the surrounding air». Oczywiście, te same słowa w różnych językach mogą mieć mniej lub bardziej liczne znaczenia, ale gdy chodzi o precyzję tłumaczenia, należy w miarę możliwości wziąć pod uwagę także tłumaczenie w drugą stronę, a więc zawartość słowników.

Poza tym zarówno w tekstach anglojęzycznych, jak i polskich słowo cooler stosuje się niekonsekwentnie: na określenie radiatora, wentylatora, radiatora z wentylatorem. W rezultacie często „cooler pozwala zamontować dużych rozmiarów cooler”. Nie brzmi to sensownie, prawda?

Na marginesie: słowa schładzać i chłodzić są bardziej synonimiczne w technicznych kontekstach, niż niektórzy twierdzą, podobnie słowa podgrzewać i ogrzewać. Niektóre dziwne podziały okazują się nie mieć zastosowania, co potwierdzają i słowniki, i na przykład producenci sprzętu AGD, zamiennie używający tych słów i od nich pochodnych.

Oczywiście radiator i wentylator (potocznie: wiatrak) nie budzą zastrzeżeń. Jeśli chodzi o rurki cieplne albo ciepłowody, są to wystarczająco poręczne słowa, aby unikać terminu heat pipe.

Kalki, przeróbki angielskich słów, błędne tłumaczenia

Authentification to uwierzytelnianie lub uwierzytelnienie (nie: autentykacja, nie: autentyfikacja). Support for to po prostu obsługa (nie: wsparcie, nie: wsparcie dla).

Słowa software i hardware nie są wcale wygodniejsze w użyciu od słów sprzęt i oprogramowanie, zwłaszcza że trzeba je odmieniać.

Content to treść lub zawartość, czasem materiały (nie: kontent).

Często bezsensowne kalkowanie powoduje niejasności, na przykład angielskie słowo dedicated ma znacznie szersze znaczenie niż polskie dedykowany. Procesor może być przeznaczony dla entuzjastów lub do nich kierowany, podobnie książka o Excelu, w przeciwnym razie nie wiadomo, czy chodzi o docelowego czytelnika czy o dedykację na stronie tytułowej, na przykład Wszystkim, którzy muszą się męczyć z Excelem – poświęcam. Czasem jednak trudno o sensowny zamiennik, na przykład serwer przeznaczony (nie dedykowany) wyłącznie do obsługi rozgrywek Quake'a to właśnie serwer dedykowany. Miało sens także użycie w tytule jednego z ostatnich artykułów na PCLab.pl sformułowania z dedykacją dla overclockerów. W tym kontekście „dedykacją” jest nazwa układu: Black Edition.

Innym przykładem niejasności jest częste tłumaczenie słowa deselect jako odhaczyć, chociaż znaczy to tyle, co postawić ptaszek przy. Niewiele mniejszy problem sprawia słowo odznaczyć, które poza przyznaniem odznaczenia znaczy tyle, co «znacząc, wyodrębnić coś z jakiejś całości». Można na przykład odznaczyć coś w tekście lub odznaczyć teren do przekopania. (Definicja i przykłady z Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN).Najlepszym wyborem wydaje się usunąć zaznaczenie, na pewno nie zdeselekcjonować.

Powszechnie nadużywa się, zwłaszcza w tekstach o sprzęcie komputerowym i elektronicznym, słowa przyjazny (ang. friendly, np. user-friendly). Interfejs może być wygodny (w użytkowaniu) lub przystępny (nawet dla laika), przystępne lub (nie) na kieszeń Kowalskiego mogą być też ceny sprzętu (nie: przyjazne kieszeni). Technologia może być nieszkodliwa dla środowiska, lub przynajmniej proekologiczna, chociaż samo środowisko, na przykład w miejscu pracy, może być przyjazne lub nieprzyjazne, więc w tym przypadku aż tak bardzo to nie razi.

Podobnie nadużywane jest słowo filozofia. Wprawdzie Uniwersalny słownik języka polskiego PWN już notuje znaczenie: koncepcja, sposób (np. filozofia gospodarowania), ale wydawnictwa poprawnościowe traktują to jako błąd. Lepiej napisać: konwencja, koncepcja, sposób pracy, sposób działania, idea.

Discrete graphics to karta graficzna, przeciwieństwo układu zintegrowanego na płycie głównej. Słowo discrete w języku angielskim oznacza dyskretny lub nieciągły wyłącznie w rozumieniu matematycznym i fizycznym (matematyka dyskretna, sygnał dyskretny), oznacza też oddzielny, wyraźny. Polskie słowo dyskretny w potocznym rozumieniu to w języku angielskim podobnie wymawiane discreet. Graphics w tym wyrażeniu należałoby przetłumaczyć jako karta graficzna (lub grafiki), a nie grafika. Podobnie integrated graphics to zintegrowany układ graficzny lub jednostka graficzna (lub grafiki).

Fatal error to błąd krytyczny, nie fatalny. Słowo highlight w kontekście korzystania z programu przetłumaczymy nie jako podświetlić, ale zaznaczyć.

Command to raczej nie komenda, ale polecenie. Error message to komunikat o błędzie, nie komunikat błędu, bo to nie błąd go ogłasza.

Save to nie zachować (plik), ale zapisać.

Compromise to m.in. kompromitować, ale zabezpieczenia można jedynie złamać, a bezpieczeństwo może być zagrożone.

Implementować można algorytmy w kodzie programu, ale procedury związane z bezpieczeństwem systemu lepiej wdrażać.

Słowo natywny bywa użyteczne, na przykład w zdaniu Monitor ma natywną rozdzielczość 1280×1024 piksele zastąpienie słowa natywny słowem standardowy wprowadziłoby niejasność, czy chodzi o standardową rozdzielczość dla tego modelu, dla wszystkich monitorów o tej przekątnej, o to, że rozdzielczość jest typowa, a może o standard stron internetowych. Z drugiej strony zwykła zmiana szyku: Standardowa rozdzielczość monitora to 1280×1024 piksele, pozwala ominąć problem – i lepiej brzmi. W każdym razie tam, gdzie się da, lepiej użyć takich słów jak standardowy, czasem pasuje słowo podstawowy, fabryczny lub domyślny. Na przykład system może mieć wbudowaną obsługę nagrywania w formacie blu-ray. Mniej wątpliwości budzi sformułowanie natywny kod x86.

Jeśli chodzi o słowo domyślny (ang. default), spotkałem się z jego krytyką, moim zdaniem niesłuszną. Jest to użycie bliskie tradycyjnemu i trudno o coś lepszego (raczej nie domniemany). (Tłumaczenie domyślny podaje Wielki słownik angielsko-polski PWN-Oxford).

Wątpliwości budzi natomiast słowo pivot. Dobrym tłumaczeniem wydaje się obrotowy(lub obracany) ekran (zamiast ekran z pivotem). Nie obawiałbym się niejednoznaczności: każdy monitor można obrócić w poziomie, a pivot wcale nie jest tu bardziej precyzyjny. Ale tym razem zwyczaj językowy pewnie wygra.

Internet Service Provider to dostawca internetu, a nie dostawca internetowy, bo to sugeruje kogoś zupełnie innego.

Jeśli chodzi o słowo click, obecnie słowniki (na przykład nowy Słownik wyrazów obcych PWN) akceptują trzy formy: kliknąć coś (moim zdaniem zazwyczaj najlepsza), kliknąć na coś i kliknąć w coś. Raczej nie mają szans na zaakceptowanie i tak rzadkie konstrukcje kliknąć na czymś i kliknąć nad czymś.

Mylenie pojęć

Najczęstszy przypadek to zamienne używanie słów klawisz i przycisk. Zarówno w języku polskim, jak i angielskim rozróżnienie jest wyraźne: jeśli mówimy o klawiaturze (komputerowej, fortepianu), używamy słowa klawisz (ang. key), wszystko inne to przyciski (ang. button), czy na obudowie, czy na pasku zadań programu. Żeby uniknąć powtórzenia, możemy użyć słowa guzik, ale raczej wyłącznie na określenie tych prawdziwych, niewirtualnych przycisków.

Niewiele rzadziej mylone są moduły i kości pamięci. Moduły składają się z kości (chipów lub czipów) i płytki drukowanej. Rozróżnienie jest o tyle istotne, że często mówi się o pierwszej na rynku kości (lub pierwszym module) o jakiejś pojemności.

Chipset to zestaw chipów (lub czipów). Nie można więc napisać, że chipsetowi towarzyszy mostek południowy.

Także głośniki i kolumny to nie to samo: kolumny składają się z głośników i obudowy.

Liczba mnoga

W słownikach przy wielu słowach można spotkać skrót blm (bez liczby mnogiej). Często jednak używa się tych słów w liczbie mnogiej, a przykładowo w poradni językowej PWN można przeczytać, że skrót ten tak naprawdę oznacza: zasadniczo bez liczby mnogiej. Niewątpliwie są różne architektury systemów informatycznych, ale użycie w liczbie mnogiej słowa pamięć w poważniejszym tekście jest niewskazane, raczej napiszemy: moduły pamięci lub kości pamięci (oczywiście to dwie różne rzeczy). W niektórych kontekstach, jak pamięci podręczne w jądrze Nehalema, liczba mnoga wydaje się przydatna, ale problem można w ogóle ominąć, na przykład zamiast Wszystkie trzy pamięci podręczne Nehalema zostały umieszczone można napisać Pamięć podręczna wszystkich trzech poziomów została umieszczona, Jednostki pamięci podręcznej wszystkich trzech poziomów zostały umieszczone albo Wszystkie trzy poziomy pamięci podręcznej zostały umieszczone.

Nadużyciem jest też zastępowanie słowa funkcja słowem funkcjonalność, które oznacza przydatność, użyteczność, wygodę użytkowania. Czyli: nowe, poprawione, rozbudowane, przydatne funkcje, nie: funkcjonalności.

Błędne lub nieprecyzyjne użycie polskich słów

Słowo praca pasuje raczej do takich urządzeń jak silnik. Pracuje też serce, pracują mięśnie, w ostateczności także dysk twardy. Mówimy też o pracy jako wielkości fizycznej, na przykład pewną pracę może wykonać prąd. Pamięć, procesor, program raczej działają, choć mogą wykonać jakąś pracę w sensie: zadanie. Słowo praca wydaje się przydatne także wtedy, gdy autor chce podkreślić, że chodzi o aktywne wykorzystanie urządzenia, na przykład nośnik SSD może grzać się podczas intensywnej pracy.

Detale to inaczej szczegóły. Połączenie wysokie detale trudno uznać za poprawne, raczej powiemy: wysokie ustawienia (szczegółowości obrazu).

Wentylator, o ile naprawdę nie wyje jak odkurzacz, ma pewien poziom głośności, nie: hałasu.

Pusty dokument Worda albo inny plik możemy utworzyć. Po utworzeniu dokumentu możemy stworzyć artykuł.

Słowa: znaleźć, odnaleźć, odszukać, w niektórych kontekstach mogą być stosowane wymiennie, w innych lepiej je rozróżniać. Przeglądając kod programu, raczej znajdziemy błędy, zagubioną płytę z danymi, której długo szukaliśmy, raczej odnajdziemy, a dane w przeglądarce wyszukamy.

Powiemy: generowanie liczb losowych, nie: generacja (pokolenie).

Słowo aktualny oznacza aktualność, więc aktualne mogą być przesłanki, propozycje. Ceny procesorów raczej są obecne, podobnie stan programu. Można śledzić bieżące wskazania czujników temperatury, a opcja nie jest aktualnie wybrana, ale po prostu wybrana, wcześniej wybrana, aktywna, czasem zaznaczona.

W tekstach dotyczących internetu często spotyka się słowa unikalny i unikatowy. Pierwsze, pochodzące z języka rosyjskiego, jest często krytykowane jako zbędne i do niedawna nie było notowane przez słowniki języka polskiego. Prof. M. Bańko w Słowniku wyrazów kłopotliwych pisze, że należy oba te słowa uznać za poprawne (unikalny jest nawet częstsze), z tym że nie zawsze są to synonimy (ceramika unikatowa, nie: unikalna) i oba są jednakowo nadużywane (zamiast słów: wyjątkowy, niepowtarzalny, jedyny w swoim rodzaju). Myślę, że formę unikalny użytkownik (raczej nie: unikatowy) należy zaakceptować choćby ze względu na zwyczaj językowy, ale rzeczywisty użytkownik (ang. real user) wydaje się co najmniej równie dobry.

Zapis nazw (skrótów) jednostek i liczb

Polska konwencja zapisu różni się od angielskiej lub francuskiej, więc nie należy się nimi sugerować.

Przede wszystkim w języku polskim skróty jednostek oddzielamy od liczb spacją (nie dotyczy to znaków procentu i stopnia), a części dziesiętne – przecinkiem. Czyli piszemy: 2,3 kB, 15 Mb/s (nie: Mbit/s, nie: Mbps), 10 m, 3%, 36°C. (Zwróćcie uwagę na wielkość liter: k – kilo, M – mega, B – bajty oraz b – bity, a także brak kropki po skrócie słowa sekunda!)

Teraz pytanie: kB czy kilobajty? 15 kilobajtów czy piętnaście kilobajtów? 15 czteropinowych wtyczek (nie: 4-pin, nie: 4 pin)czy 15 4-pinowych wtyczek? Dolary, dol. czy USD?

Podstawowa zasada brzmi: ma być jednolicie w całym tekście, choć oczywiście są wyjątki, na przykład w tekście technicznym nie napiszemy pięć kilobajtów, nawet gdy przyjmiemy słowny sposób zapisu liczebników z przedziału 0–9. No właśnie, w zależności od charakteru tekstu zaleca się różne konwencje zapisu liczebników.

W tekście niebeletrystycznym można zapisywać wszystkie liczby w postaci cyfr, można jednak zrobić wyjątek dla liczebników 0–9 lub 0–99, choć tylko wtedy, gdy liczebnik nie poprzedza nazwy jednostki (miary, monetarnej itp.) lub jej skrótu albo nie oznacza daty, numeru paragrafu, rozdziału itp. W tekstach nietechnicznych – a do nich należy recenzja gry – nie napiszemy: Roku pańskiego 1890 wielebny Dick Thunderbottom zabił ministranta dla 4 dolarów, bo wisiał kasę 7 złowrogim łowcom nagród, a tym bardziej nie użyjemy skrótu dol., już nie mówiąc o kodzie waluty USD.

Oczywiście, nie ma sensu pisać: osiem – 16 gniazd, raczej napiszemy: 8–16 gniazd, niezależnie od tego, jaki zapis przyjmiemy dla liczebników 0–9.

Tak więc można napisać zarówno Cztery ośmiopinowe wtyczki 12 V, jak i 4 8-pinowe wtyczki 12 V. (Zwróćcie uwagę na zapis słowa 8-pinowy. Jeśli wymieniamy więcej wartości, zapis będzie miał postać: 4- i 8-pinowe wtyczki lub cztero- i ośmiopinowe wtyczki).W recenzji gry najlepiej jednak zabrzmi słowny zapis jednostek: Popieściło go 220 woltów. (Na marginesie: tych woltów, tych watów, a nie voltów, Voltów, Watt ani watt).

Zapis dużych liczb w polskiej typografii zasadniczo wygląda tak: 1000, 10 000, 100 000, 1 000 000 000. Nie dotyczy to jednak wartości ułamkowych.

Skoro już o jednostkach mowa: u nas przyjęły się flopy, nie flopsy, mimo że litera s w angielskiej nazwie jednostki FLOPS oznacza sekundę, nie liczbę mnogą. (Inna wersja to flop/s). Taką też formę notują słowniki, na przykład Wielki słownik wyrazów obcych PWN. Czyli mamy flopy, megaflopy, gigaflopy, teraflopy, petaflopy itd. Polski skrót chyba się jeszcze nie wykształcił.

Tłumaczenie skrótów jednostek

FPS i RPM to skróty anglojęzyczne, my napiszemy: kl./s i obr./min (lub klatki na sekundę i obroty na minutę). Tak samo: liczba klatek na sekundę, nie: liczba FPS.Także skróty Mbit/s i Mbps należy zastąpić polską wersją: Mb/s.Wątpliwości nie budzą natomiast takie skróty, jak: DTR, HDD, CPU, GPU, PCB, choć nie należy ich nadużywać, gdy można napisać: procesor, płytka drukowana itd. Tym bardziej nie należy zastępować skrótami pełnych słów tam, gdzie nie ma liczby. Nie napiszemy więc zwiększono liczbę MHz, ale zwiększono liczbę megaherców.

Styl

Dobór stylu do charakteru tekstu nie jest łatwy. Wychowujemy się w różnym otoczeniu, słuchamy dziennikarzy i polityków, którzy przesadnie (i nieudolnie) starają się mówić elegancko, czytamy urzędowe pisma, instrukcje, specyfikacje, a z drugiej strony – fora internetowe i artykuły pisane „forumowym” językiem.

Teksty techniczne są różne. Dokument homologacyjny telefonu to nie to samo co mniej lub bardziej barwna recenzja karty graficznej. W pierwszym mniej będą raziły formy oficjalne, urzędowe (co nie znaczy, że ich użycie jest wskazane), chociaż wiele podniosłych albo literackich może razić dużo bardziej. W drugim trzeba bardziej uważać, bo wszystko, co nie należy do języka codziennego (co nie znaczy: potocznego), zabrzmi pretensjonalnie, manierycznie.

Przyjrzyjmy się najpierw słowu posiadać. Wyraz ten tradycyjnie oznacza prawo własności, możemy też literacko powiedzieć posiąść kobietę albo wiedzę. Użycie tego słowa jako synonimu mieć w połączeniu z podmiotem nieżywotnym (jak komputer), nazwami rzeczy drobnych lub cech (krzywy nos, pierścionek na palcu) albo rzeczownikami abstrakcyjnymi (zalety, wymiary, uroda)jest określane, na przykład w nowym Słowniku poprawnej polszczyzny PWN z 2004 roku, jako niepoprawne. W Słowniku poprawnej polszczyzny PWN z 1973 roku czytamy o takich połączeniach: „Wyraz często nadużywany w stylu przesadnie urzędowym zamiast: mieć, razi zwłaszcza w połączeniu z nazwami rzeczy drobnych, z rzeczownikami abstrakcyjnymi oraz przy podmiocie nieżywotnym”. Jednak nowy Uniwersalny słownik języka polskiego PWN notuje znaczenie «mieć coś jako część składową, być w coś wyposażonym». Oczywiście poza nielicznym kontekstami słowo to chyba zawsze będzie razić – jeśli nie jako niepoprawne, to jako manieryczne.

Tak więc karta graficzna ma duży radiator, obudowa ma jakieś wymiary, a macierze RAID mają wiele zalet.

Inne najbardziej popularne formy urzędowe to: ulegać czemuś, w chwili obecnej i w dniu dzisiejszym (wczorajszym). (Niektóre są po prostu urzędowe, inne, jak: ulec poprawie, na chwilę obecną, na dzień dzisiejszy, mają dodatkowo status niepoprawnych). Tak więc pretensjonalnie brzmi zdanie W dniu dzisiejszym zmianie uległy ceny procesorów Core 2 Duo i w chwili obecnej wynoszą zamiast prostego Dziś zmieniły się ceny procesorów Core 2 Duo i obecnie wynoszą. Szczególnie urzędowy charakter ma forma odnośnie do (bez do to rusycyzm), lepiej zamiast niej używać form: co do, w odniesieniu do, jeśli chodzi o. (Według Uniwersalnego słownika języka polskiego PWN forma ta ma zastosowanie „tylko w wyrażeniu urzędowym”). Inna częsta i niezalecana w nieoficjalnych kontekstach forma to z uwagi na zamiast neutralnej ze względu na, należy też unikać nadużywania słowa fakt zamiast to (np: fakt, że, lepiej: to, że). Urzędowy charakter mają też takie słowa jak wykaz, więc raczej powiemy: lista funkcji.

W tekstach technicznych powszechnie nadużywa się też wyrazów o literackim, często wręcz podniosłym charakterze, a także słów już przestarzałych. Taki tekst nie wygląda przez to poważniej! Razi na przykład połączenie „Ta karta to prawdziwy »killer«, albowiem”, podobnie łączenie książkowego bowiem z emotikonami. (Uwaga: słowo to, podobnie jak zaś, stawiamy na dalszym miejscu po przecinku!)

Takie podniosłe, manieryczne w codziennym języku lub tekście prasowym formy (czasem dodatkowo przestarzałe) to obok albowiem m.in.: acz, aczkolwiek, jako że, wszak, wszakże (znaczenie przecież jest przestarzałe), tudzież (synonim i, oraz), dokonać (wyboru opcji, zmiany napięcia, operacji). Na przykład w nowym Słowniku poprawnej polszczyzny PWN czytamy o wszakże: „Używanie spójnika wszakże poza tekstami stylizowanymi, np. w tekstach dziennikarskich i publicystycznych, jest pretensjonalne”, podobnie jest w przypadku pozostałych, które wymieniłem. Za pretensjonalne autorzy tego słownika uważają też użycie słowa iż w innym celu niż uniknięcie powtórzenia neutralnego że oraz słowa gdyż w wypowiedzi potocznej. (Ta opinia jest dość powszechna, bardzo wiele osób „po trzecim »iż« odkłada książkę na półkę”).

Tak więc w tekście o technicznym charakterze, zwłaszcza popularnym, użyjemy słów: bo, ponieważ, choć, chociaż, jednak, przecież, ale itp. Napiszemy też: wykonać operację, zmienić napięcie, wybrać opcję. Lepiej też unikać w takim tekście skróconych form zaimków, jak: swe, doń, zeń.

Bardzo modna w tekstach informatycznych jest rozpoczynająca zdanie konstrukcja Aby tego dokonać, którą należy zastąpić prostym Aby to zrobić lub W tym celu. (Uwaga, piszemy: Aby to zrobić, należy, nie: konieczne jest!)

Razi również nadużywanie takich słów jak dysponować. Zasilacz ma jakąś moc, a nie dysponuje mocą.

Niedopuszczalne poza luźnymi rozmowami są takie słowa, jak: zahardkorowany, upgrade'ować, zakomentować i wykomentować, POST-owanie.

Inny problem to personifikacja urządzeń i programów. Program może coś stwierdzić, wykryć, określić, bo to tylko zera i jedynki, ale nie może niczego sobie uświadomić ani zobaczyć. Jeśli ktoś bardzo chce, może użyć cudzysłowu.

Formy przenośne zamiast dosłownych lub na odwrót

Właściwie nie jest to problem charakterystyczny dla tekstów technicznych, ale wydaje mi się, że ich autorzy mają szczególną skłonność do mylenia form w dosłownym i przenośnym znaczeniu.

Na przykład forma oparty o oznacza, że coś jest oparte o coś pionowego. Jeśli coś opiera się na czymś poziomym albo coś jest podstawą czegoś w przenośnym sensie, można zastosować wyłącznie formę oparty na. Tak więc karta może być oparta na układzie, a ja, pisząc te słowa, mogę się opierać na słowniku poprawnej polszczyzny. Uwaga: forma na bazie ma zastosowanie tylko wtedy, gdy chodzi o składniki (pasta termoprzewodząca na bazie srebra), a słowo bazować w innych kontekstach niż stacjonować to w najlepszym razie nadużycie.

Co się z tym wiąże, forma w oparciu o jest niezalecana przez wydawnictwa poprawnościowe, zwłaszcza w połączeniu z rzeczownikami konkretnymi. Należy więc napisać: na podstawie instrukcji, nie: w oparciu o instrukcję, albo: procesor (jest) oparty na układzie, nie: zbudowany w oparciu o układ.

Procesor może być przeznaczony dla entuzjastów, nie: entuzjastom (a tym bardziej nie może być im dedykowany). Jest też narzędziem do operacji bazodanowych, nie narzędziem operacji, choć może być narzędziem zbrodni, jeśli będzie sterował aparaturą do eutanazji albo ktoś go wrzuci komuś do herbaty, aby się udławił. A edytor tekstu Word służy do edycji tekstu, nie: edycji, choć jego użycie może służyć szybszej pracy nad tekstem.

Styl rozwlekły

Bardzo często autorzy tekstów o technicznym charakterze starają się pisać nie tylko w stylu oficjalnym, ale i przesadnie rozbudowanym. Teksty użytkowe powinny przekazywać maksimum treści w jak najmniejszej liczbie słów, co wcale nie musi oznaczać suchego stylu.

Zatem zamiast Wskazywanie opcji odbywa się z wykorzystaniem myszki lepiej napisać Opcje wskazuje się, wskazujemy myszką. Zamiast Zrobił to ze względu na fakt, że napiszemy Zrobił to, bo. Nie Interfejs wygląda w następujący sposób, ale Interfejs wygląda tak. Nie fakt niewykonania polecenia, ale niewykonanie polecenia.

Do tego dochodzą pleonazmy, zwłaszcza w tłumaczeniach, bo anglojęzyczni autorzy, szczególnie amerykańscy, wydają się mieć do nich szczególną skłonność. (Co wcale nie znaczy, że w języku angielskim są poprawne). Program antywirusowy może być skuteczny lub efektywny, nie skuteczny i efektywny. Zasilacz może mieć moc 500 watów, ale nie 500 watów mocy, bo wat to jednostka mocy. Procesor może mieć potencjał lub możliwości podkręcania, ale nie potencjalne możliwości, a gdy już zabierzemy się do podkręcania, istnieje ryzyko, że go spalimy, nie potencjalne ryzyko.

Szczególnie częstym miejscem mnożenia słów o tym samym znaczeniu są wyliczenia. Potrójny nadmiar jest w zdaniu Są to takie podzespoły, jak między innymi procesor, pamięć, płyta główna itp. Trzeba wybrać: albo takie, jak, albo między innymi, albo itp.

Formy rzeczownikowe

Ich nadużywanie wiąże się ze skłonnością do stylu oficjalnego i jest bardzo częste w tekstach o technicznym charakterze; prawdopodobnie taki styl wydaje się autorom bardziej staranny, jednak często po prostu razi. Tak więc zamiast W przypadku samodzielnego programowania w celu wykonania ćwiczenia konieczne jest przygotowanie środowiska lepiej napisać Jeśli programujesz samodzielnie, to aby wykonać ćwiczenie, musisz przygotować środowisko. (O ile przyjęta przez wydawcę konwencja dopuszcza tak bezpośrednie zwracanie się do czytelnika, w przeciwnym razie można użyć na przykład formy Jeśli Czytelnik. Należy tu uważać, bo angielskie you ma dużo mniej bezpośredni charakter niż polskie ty). Zamiast Programowanie w tym języku pozwala na przyspieszenie pracy ze względu na wykorzystywanie przez niego w dużym stopniu uproszczonej składni należałoby napisać Programowanie w tym języku pozwala przyspieszyć pracę, ponieważ wykorzystuje on uproszczoną składnię. Od Pozwala na uruchomienie kreatora lub ręczne dostosowanie parametrów nagrywania oraz wyświetlania obrazów i materiału wideo lepiej zabrzmi Pozwala uruchomić kreatora lub ręcznie dostosować parametry nagrywania oraz wyświetlania obrazów i materiału wideo. I nie Zakup procesora E4300 oznacza obecnie koszt, ale Procesor e4300 można obecnie kupić za.

Zwroty do czytelnika

Sposób, w jaki autorzy zwracają się do czytelnika, często jest nielogiczny. Autor może, owszem, wykonywać ćwiczenie wspólnie z czytelnikiem, o ile, rzecz jasna, jest to ćwiczenie przykładowe, a nie zadanie do samodzielnego rozwiązania. Może nawet otwierać z nim pudło z monitorem. Nie może jednak dowiadywać się wspólnie z nim czegoś, co już wie. Nie można więc napisać Przekonajmy się, jak użycie funkcji if... then wygląda w praktyce. Wątpliwości budzą też takie sformułowania jak W pudełku znajdziemy, bo autor już je otworzył i zna jego zawartość albo robi to „wspólnie” z czytelnikiem i jeszcze „nie wie”, co znajdzie w środku.

Odmiana

Skrótowce odmieniamy tak: BIOS, BIOS-u, w BIOS-ie; MBR, MBR-u, w MBR-ze; AutoCAD, AutoCAD-a, AutoCAD-zie. Nazwę Linux według nowych zasad odmieniamy tak: Linuksa, o Linuksie. Nazwę UNIX, jak większość skrótowców pisanych wersalikami, odmieniamy: UNIX-a, o UNIX-ie. (UNIX i Unix to niezupełnie to samo: ta pierwsza forma raczej wiąże się z nazwą handlową, nie typem systemu). Uwaga: w Słowniku nazw własnych Jana Grzeni (PWN 1998) jest tu pewna niekonsekwencja, co prowadzi do błędnych interpretacji.

Nazwy firm i produktów zasadniczo należy odmieniać, choć zamiast plany Microsoftu można oczywiście napisać plany firmy Microsoft. Raczej nie odmieniamy nazwy programu 3DMark06 (nie: 3DMarka06), można natomiast odmieniać nazwę 3ds Max (czyli: 3ds Maksa).

Odmiana słowa Google to: Google'a, Google'owi, z Google'em, co wynika z wymowy i analogii z polskimi słowami o podobnych końcówkach (np. kugel). Trochę inaczej odmienia się nazwę GeForce: GeForce'a, z GeForce'em, ale o GeForsie. Odmiana nazwy Mac wygląd tak: Mac, Maca, z Makiem, te Maki.

Należy przy tym pamiętać, że nazwy własne użyte jako rzeczowniki pospolite, na określenie pojedynczego przedmiotu, piszemy małą literą. Czyli Wiele osób marzy o Macu (w sensie: o komputerze marki „Mac”) i Testowany Mac nie jest jeszcze sprzedawany w Polsce (w sensie: model), ale Testowany mac odmówił posłuszeństwa (w sensie: egzemplarz).

Inne sprawiające problemy z odmianą słowa, które szczególnie często można spotkać w tekstach informatycznych, to m.in.: łącze i złącze (poprawnie: tych łączy, tych złączy), benchmark (poprawnie: tego benchmarku), forum (poprawnie: tych forów), styl (poprawnie: tych stylów).

Niektóre takie słowa mają podwójną odmianę, zależną od staranności wypowiedzi. Na przykład słowo blog zasadniczo odmienia się tak: struktura blogu, prowadzę blog, możemy jednak powiedzieć potocznie: struktura bloga, piszę bloga. Innym przykładem jest skrót SMS: wysłać SMS, potocznie: SMS-a.

System Windows to raczej te Windowsy, przynajmniej w starannym języku nazwę tę należałoby odmieniać właśnie tak. Najstaranniej zabrzmi oczywiście system Windows.

Komputer osobisty to albo pecet (odmieniamy) albo PC (skrótowiec nieodmienny).

Takie słowa, jak: menedżer, klient, kreator, asystent, w tradycyjnym znaczeniu mają rodzaj męskoosobowy (kogo, co: menedżera, menedżerów). W znaczeniu informatycznym przyjęło się je odmieniać jak rzeczowniki o rodzaju męskozwierzęcym (np. pies), czyli kogo, co: tego klienta, te klienty. Taka odmiana jest zasadniczo akceptowana, w tym przez najnowszy Słownik ortograficzny PWN, który podaje ją jako jedyną. Oczywiście wątpliwości nigdy nie budziła podwójna, męskosobowa lub męskorzeczowa, odmiana takich słów, jak: kalkulator, przewodnik, operator.

Błędy Wordów

Na koniec kwestia niezwiązana z tematem, która jednak powinna zainteresować Czytelników: błędy w słownikach edytorów tekstu. Na co dzień używam Worda, więc to w jego słowniku (a właściwie: słownikach) znalazłem najwięcej błędów.

Różne wersje Worda nie podkreślają lub nie podkreślały m.in. następujących słów: przekonywujący, uspakajać, zaspakajać, zadawalać, wymyśleć, naigrywać (się), tylni,standartowy, wichajster, niedosypiać, wszechczasów, rozłoszczony, poczym, dowoli, niecałkiem, nienajlepszy, nienajlepiej, nienajgorszy, nienajgorzej, deinstalacja, deinstalować, (tych) styli, stronnicowy.

Wątpliwości budzi też niepodkreślanie przez Worda łącznej pisowni wielu przysłówków z określanymi przez nie przymiotnikami lub odmiennymi imiesłowami. Wyjątków nie ma za wiele (są to m.in. słowa: Nowonarodzone dzieciątko, czyli Jezus, jasnowidzący, czyli jasnowidz, płyta długogrająca, czyli longplay, krótkowidzący, czyli krótkowidz), są też połączenia na tyle scalone, że mają podwójną pisownię (np. średniozamożny lub średnio zamożny), ale niepodkreślanie takich słów jak nowoutworzony należy uznać za błąd, przynajmniej jeśli kierować się Słownikiem ortograficznym PWN.