Wstęp. Potańcówka na sześć par
Branża komputerowa należy do jednej z najszybciej rozwijających się dziedzin nauki i techniki. Technika komputerowa pędzi do przodu w zawrotnym tempie. Zapewne duże znaczenie ma tutaj Prawo Moore'a, mówiące, że ekonomicznie optymalna liczba tranzystorów w układzie scalonym podwaja się co 18–24 miesiące. Zgodnie z tym prawem, którego autorem jest jeden z założycieli korporacji Intel, co dwa lata układ scalony podwaja swoje możliwości. Przekłada się to na zwiększenie prędkości procesorów czy pojemności pamięci. Jak rozwijała się pamięć komputerowa o dostępie swobodnym (ang. Random Access Memory, RAM) w epoce komputera osobistego, przedstawiamy poniżej:
Jak wynika z tabeli, rozwój pamięci komputerowych stara się dotrzymać kroku rozwojowi procesorów. Pojemność i szybkość pamięci zwiększają się, tak by komputery były coraz sprawniejsze.
Dobry, nowoczesny komputer powinien być wyposażony w dobrą pamięć. Co znaczy: dobrą? Odpowiednio pojemną i szybką, tak żeby pamięć nie stanowiła najsłabszego ogniwa w komputerze. Dobór odpowiednich modułów tylko pozornie jest prosty. Rynek obfituje w wiele modeli o różnych pojemnościach i szybkościach. Możemy zaopatrzyć się zarówno w wyroby mniej znanych producentów, jak i tych z ustaloną, wysoką renomą. W tym miniprzeglądzie zajęliśmy się modułami pochodzącymi od tej drugiej grupy producentów. Ponieważ najnowsza generacja modułów DDR3 SDRAM powoli wypiera starsze, postanowiliśmy przyjrzeć się pamięciom w najnowszej technologii.
Do naszego laboratorium zawitało sześć par pamięci DDR3:
- Crucial Ballistix DDR3 2000 2 GB kit (2x 1 GB),
- OCZ DDR3 1800 Platinum Edition (2x 1 GB),
- OCZ DDR3 1333 Platinum Edition (2x 1 GB),
- Corsair TWIN4X2048-1800C7DF (2x 1 GB),
- Corsair TW3X4G1600C9DHXNV (2x 2 GB),
- A-Data DDR3 1600 X-series Overclocking memory (2x 1 GB).
Jak widać, do naszego laboratorium trafiły również moduły DDR3 2000. Tak szybkie pamięci mogą osiągnąć nominalną prędkość działania (bez podkręcania procesora) jedynie na płytach głównych z chipsetem NVIDI-i, a to za sprawą liczby dostępnych dzielników. Chipsety Intela mogą pochwalić się maksymalnym dzielnikiem 1:2 (FSB – pamięć), co przy najnowszym procesorze Intela Core 2 Extreme QX9770 pozwala pamięci na działanie z zegarem jedynie 1600 MHz. Do testów użyliśmy więc płyty głównej na stosownym chipsecie NVIDI-i – nForce 790i Ultra. Umożliwiło nam to stosowanie większej liczby dzielników.
Pamięci postanowiliśmy porównać pod względem możliwości przetaktowania, ale wszystko w ramach dopuszczalnego przez producentów napięcia zasilającego moduły. Skupiliśmy się nie na biciu rekordów i szukaniu ustawień do testowania, a raczej na znalezieniu ustawień pozwalających na codzienną pracę – bez obaw o żywotność pamięci. Dla miłośników ekstremalnych doznań pozostaje więc duże pole do eksperymentów. Jako kryterium stabilności przyjęliśmy przeliczenie próbki 32M w programie Super Pi. Aby było trudniej, jednocześnie uruchamialiśmy dwie kopie programu i tę próbkę liczyliśmy w każdej z nich. Pozytywne ukończenie takiego testu gwarantuje niemal 100% stabilność pamięci. Inne metody badania stabilności pamięci są bardziej czasochłonne (windowsowy MemTest powinien działać około godziny lub więcej, podobnie jak program Orthos z ustawieniami do testowania pamięci), a uzyskany wynik rzadko jest rozbieżny z testem Super Pi dual 32M.
Moduły sprawdziliśmy przy opóźnieniach 7-7-7-20 oraz 8-8-8-24. Możliwości działania przy mniejszych opóźnieniach sprawdziliśmy od poziomu DDR3 1600. Po znalezieniu najwyższego stabilnego taktowania zwiększaliśmy opóźnienia do 8-8-8-24-1T i badaliśmy stabilność przy takich ustawieniach. Po znalezieniu następnego maksimum zmienialiśmy wartość parametru Command Rate z 1T na 2T. Taktowanie zwiększaliśmy stopniowo o 25 MHz (czyli 50 MHz DDR; na przykład DDR3 1600 – DDR3 1650 – DDR3 1700 itd.).
Crucial Ballistix DDR3 2000 2 GB kit (2x 1 GB)
Z wyglądu skromne, tradycyjnie dla Ballistiksa żółte radiatory otulają kości pamięci. Nominalny zegar to niebagatelne 2 GHz. Moduły obsługują technologię SLI-Ready, która ma przyspieszać działanie pamięci na płytach głównych z chipsetem NVIDI-i. Wystarczy w BIOS-ie zezwolić na odczyt rozszerzonych profili SPD (Enhanced Performance Profiles, EPP), a płyta dobierze optymalne ustawienia dla sekcji pamięci. Producent gwarantuje poprawne działanie pamięci do napięcia 1,9 V.
Charakterystyka:
- oznaczenie: BL2KIT12864BE2009,
- nominalne taktowanie: DDR3 2000,
- opóźnienia: 9-9-9-28,
- napięcie: 1,9 V,
- certyfikat SLI-Ready,
- gwarancja: dożywotnia.
Na testowej płycie EVGA nForce 790i Ultra po ustawieniu w BIOS-ie odczytu EPP 2.0 komputer niestety nie obudził się wcale. Żeby zmusić płytę do współpracy z modułami DDR3 2000, trzeba było ręcznie ustawić dzielniki. Po tej operacji zestaw był w stanie działać stabilnie z tak wysokim zegarem pamięci.
Pamięci osiągnęły maksymalne stabilne taktowanie przy dwóch zestawach opóźnień. Pierwszy to 9-9-9-28-1T, drugi to 8-8-8-24-2T. Zestaw „ósemkowy” okazał się szybszy.
OCZ DDR3 1800 Platinum Edition (2x 1 GB)
Wprowadzona w czasach panowania DDR2 stylizacja radiatora została żywcem przeniesiona na standard DDR3. Mamy więc chromowany radiator ze stylizowaną literą Z i perforowaną konstrukcję. System chłodzenia nie ogranicza zatem przepływu powietrza. Producent nazywa go XTC (ang. Xtreme Thermal Convection). W tym modelu dopuszczalne napięcie to 2,0 V (do tej wartości produkt jest objęty gwarancją).
Charakterystyka:
- oznaczenie: OCZ3P18002GK,
- nominalne taktowanie: DDR3 1800,
- opóźnienia: 8-8-8-24,
- napięcie: 1,95 V,
- gwarancja: dożywotnia.
Mimo wysiłków pamięci nie udało się zmusić do działania przy mniejszych opóźnieniach. I tym razem rozpoczęliśmy od DDR3 1600 7-7-7-20-1T. Niestety, po zapisaniu ustawień w BIOS-ie płyta główna głośno oznajmiała nam, że jest problem z pamięciami, i pomagało jedynie wykasowanie zawartości pamięci CMOS BIOS-u. To tyle, jeśli chodzi o brak wyników na „siódemkowych” opóźnieniach. Po zwiększeniu opóźnień pamięci okazały się całkiem podatne na przetaktowanie.
OCZ DDR3 1333 Platinum Edition (2x 1 GB)
Charakterystyczny dla OCZ błyszczący radiator zastosowano i w tych modułach. Od szybszych braci moduły różnią się jedynie nalepką (oczywiście mówimy o różnicach, które można dostrzec bez „roznegliżowania” modułów. Mimo nominalnego napięcia równego 1,8 V producent gwarantuje (Extended Voltage Protection, EVP) poprawne działanie modułów aż do poziomu 1,95 V.
Charakterystyka:
- oznaczenie: OCZ3P13332GK,
- nominalne taktowanie: DDR3 1333,
- opóźnienia: 7-7-7-20,
- napięcie: 1,8 V,
- gwarancja: dożywotnia.
Co ciekawe, po zmianie parametru Command Rate z 1T na 2T pamięci nie pozwoliły na dalszy przyrost liczby megaherców. Zabawa zakończyła się na poziomie DDR3 1800.
Corsair TWIN4X2048-1800C7DF (2x 1 GB)
Pamięci ze sławnej już serii Dominator. Pierwszy kontakt organoleptyczny potwierdza klasę produktu. Specjalnie zaprojektowany laminat modułów jest sporo wyższy od typowego. System chłodzenia również jest nietuzinkowy. To opracowanie własne Corsaira, nazwane DHX (ang. Dual-Path Heat Xchange) – czyli chłodzenie dwudrożne. Dwa radiatory chłodzą płytkę drukowaną, następne dwa – same kości pamięci. Radiatory trzymają się bardzo pewnie, są przy tym przewiewne – co ułatwia oddawanie ciepła do otoczenia. Moduły z radiatorami są bardzo wysokie. Należy brać to pod uwagę, bo może się okazać, że system chłodzenia CPU uniemożliwi lub mocno utrudni montaż Dominatorów. Zwraca uwagę wysokie nominalne napięcie pracy – aż 2 V.
Do serii Dominator producent dołącza (na życzenie) system chłodzący AirFlow. Trzy wentylatory bardzo skutecznie wspomagają radiatory zamontowane na kościach pamięci. System mocowania jest prosty i pewny w użyciu. Wentylatory są wystarczająco wydajne (nie udają, że dmuchają, tylko to robią) i ciche. Trzeba mieć bardzo wyczulone ucho, żeby uznać je za dokuczliwe.
Charakterystyka:
- oznaczenie: CM3X1024-1800C7D,
- nominalne taktowanie: DDR3 1800,
- opóźnienie: 7-7-7-20
- napięcie: 2,0 V,
- gwarancja: dożywotnia.
Corsair TW3X4G1600C9DHXNV (2x 2 GB)
System chłodzenia pamięci wywodzi się wprost z serii Dominator. Jest to znakomite rozwiązanie DHX. Sama płytka drukowana wygląda bardzo podobnie do tej z Dominatorów. Moduły mają certyfikat SLI-Ready. Tym razem dominują odcienie szarości.
Charakterystyka:
- oznaczenie: CM3X2G1600C9DHXNV,
- nominalne taktowanie: DDR3 1600,
- opóźnienia: 9-9-9-24,
- napięcie: 1,8 V,
- certyfikat SLI-Ready,
- gwarancja: dożywotnia.
Jak widać, bardziej pojemne Corsairy mają spore rezerwy, i można je nieco przyspieszyć.
A-Data DDR3 1600 X-series Overclocking memory (2x 1 GB)
Producent z dumą zalicza te pamięci do grupy kierowanej do overclockerów. Czy nadają się do podkręcania – oczywiście sprawdzimy.
Pierwsze wrażenie, jakie robi bardzo solidne kartonowe pudełko, niestety pryska przy pierwszym kontakcie z modułami. Radiatory szczelnie zakrywają moduły, co utrudnia przepływ powietrza przez nie. Już podczas oględzin zaczął odklejać się jeden z radiatorów. Po silniejszym dociśnięciu zespolił się z modułem na tyle dobrze, że do końca testów pozostał na swoim miejscu. Co ciekawe, producent nie umieścił na kostkach żadnych oznaczeń.
Charakterystyka:
- oznaczenie: AD31600X001GU,
- nominalne taktowanie: DDR3 1600,
- opóźnienia: 7-7-7-20,
- napięcie: 1,75–1,85 V,
- gwarancja: dożywotnia.
Trzeba przyznać, że pamięci, zgodnie z napisem na pudełku, nadają się do podkręcania.
Poza nie najlepiej przyklejonymi radiatorami – nie ma co narzekać. Pamięci nie sprawiają kłopotów. Pozwalają się całkiem wysoko podkręcać pomimo stosunkowo niskiego napięcia 1,85 V.
Zestaw testowy
Wszystkie testy przeprowadziliśmy na platformie testowej złożonej z wymienionych w tabeli podzespołów.
Model | Dostarczył | |
---|---|---|
Procesor: | Intel Core 2 Extreme QX6700 | www.intel.pl |
Płyta główna: | EVGA nForce 790i Ultra | www.intel.pl |
Karta graficzna: | GeForce 9800 GX2 | zenfist.pl |
Dysk twardy: | Seagate Barracuda 7200.8 400 GB | www.seagate.com |
Zasilacz: | Cooler Master RS 850 EMBA | www.4max.pl |
Monitor: | HP LP3065 (30 cali, 2560x1600) | www.hp.pl |
Nasz system testowy działał pod kontrolą 32-bitowego systemu Windows Vista Ultimate SP1.
Wpływ szybkości i ilości pamięci na gry
Niejako przy okazji przeglądu pamięci DDR3 postanowiliśmy sprawdzić, czy i jaki wpływ na gry ma ilość pamięci (2 GB kontra 4 GB) oraz czy większa przepustowość pamięci przekłada się na większą liczbę klatek na sekundę w grach. Użyty system operacyjny to Windows Vista Ultimate w wersji 32-bitowej. Częstotliwość procesora ustaliliśmy na 3,2 GHz. Wszystko po to, by wykorzystać tylko szybsze dzielniki z dostępnych w chipsecie NVIDI-i. Nasze doświadczenia z dzielnikami większymi od 1:2,5 są negatywne. Skalowanie przepustowości pamięci jest dramatycznie małe przy korzystaniu z większych dzielników (np. 7:22 i podobnych). W trakcie testów okazało się, że parametr Command Rate ustawiony na 2T znacznie spowalnia działanie pamięci. Nawet sporo niższe taktowanie z 1T okazało się szybsze. Trzeba w tym miejscu jednak podkreślić, że obserwacja ta jest słuszna jedynie w przypadku chipsetu NVIDI-i. Chipsety Intela nie są tak czułe na zmianę parametru Command Rate.
Do testów użyliśmy trzech popularnych gier:
- Crysis,
- Grid,
- Company of Heroes.
Wszystkie testy przeprowadziliśmy w popularnej obecnie rozdzielczości 1680x1050. Jest to fizyczna rozdzielczość popularnych 22-calowych monitorów panoramicznych. Szczegółowość obrazu ustawiliśmy na maksymalnie wysoką, poza Crysisem w DX9 – tam ustawiliśmy ją na wysoką.
Konfiguracja pamięci ma wpływ na wydajność w grach. Można zyskać przeciętnie kilka do kilkunastu procent. Czy to dużo, czy mało? Przykładowo 10% mocy procesora to kilkaset megaherców (w przypadku C2D z zegarem 3 GHz daje to 300 MHz). Mając na uwadze bardzo dobre wyniki przyspieszania modułów, warto zainteresować się stosunkowo niedrogimi pamięciami o niskim nominalnym zegarze i próbować je podkręcić. Warto też zwrócić uwagę na opóźnienia. Okazuje się, że czasem wolniejszy zegar z mniejszymi opóźnieniami daje więcej niż szybki zegar z większymi opóźnieniami.
Podsumowanie
Wszystkie przetestowane moduły to produkty wysokiej klasy. Poniżej znajduje się zestawienie możliwości przyspieszenia testowanych pamięci. Szybkie modele potrzebują zdecydowanie wyższego napięcia niż standardowe dla DDR3 1,50 V. W skrajnym przypadku nominalną wartością staje się 2,0 V.
Jak widać, wszystkie przetestowane moduły mają pewną rezerwę i dają się podkręcać. Pewną niespodziankę sprawiły moduły OCZ DDR3 1333, które bez problemu mogą działać z zegarem 1800 MHz, co daje wzrost o 35%. Może to oznaczać spore oszczędności.
Możliwości przetaktowania warto wykorzystać, choćby po to, żeby uzyskać większą wydajność w grach. Testy wykazały, że możemy zyskać od kilku do kilkunastu procent mocy za sprawą odpowiedniej konfiguracji pamięci. To całkiem dobry wynik. Oczywiście nie należy zapominać o dobraniu odpowiednich ustawień, aby uzyskać większą wydajność. Jako dobry przykład możemy podać moduły DDR3 taktowane zegarem 2 GHz, ale przy dużych opóźnieniach, które sprawiają, że wydajność jest mniejsza od DDR3 1600 o mniejszych opóźnieniach. Warto poeksperymentować z dzielnikami i wybrać ten, który przynosi najwyższą wydajność.
Najszybsze moduły polecamy pasjonatom. Wyrównany poziom przetestowanych pamięci sugeruje wybór nieco wolniejszych modeli. Z całą pewnością możemy polecić wyposażenie komputera do gier w 4 GB pamięci RAM, zwłaszcza przy obecnych cenach. Zwiększa to ogólny komfort pracy, dużo szybciej po opuszczeniu gry możemy rozpocząć pracę w Windows, możemy korzystać z wielu programów jednocześnie bez „zatykania” systemu.
Do testów karty dostarczyły firmy:
- Crucial,
- ExtremeMem (pamięci OCZ),
- Corsair,
- A-Data.