Przygotowując zestaw do testów kart graficznych, postanowiliśmy użyć procesora, który nie będzie wąskim gardłem systemu. Standardowo taktowany QX9770 może być niewystarczająco szybki dla pary (lub większej liczby) kart graficznych z górnej półki. Najwydajniejsze karty potrzebują bardzo szybkich procesorów. Gdy procesor nie nadąża z przetwarzaniem danych, karty graficzne „nudzą” się. Objawia się to na przykład w postaci spadku liczby klatek na sekundę, gdy w grze dużo się dzieje. Przy zastosowaniu klasycznego chłodzenia powietrzem procesor jest w stanie działać z zegarem 4 GHz. To już wynik, który możemy uznać za wystarczający do planowanych zastosowań.
Dla przypomnienia parametry smoka, który choć nie zieje ogniem, to produkuje spore ilości ciepła:
- częstotliwość działania – 3,2 GHz;
- FSB – 400 MHz;
- mnożnik – 8;
- liczba rdzeni – cztery;
- Pamięć podręczna – 2x 6 MB (poziomu 2);
- TDP – 136 W.
Przetaktowany do 4 GHz przy napięciu 1,4 V procesor pobiera już 217 W, z czego większość zamienia się w ciepło. Tak przetaktowany układ zaczął się pocić. Aby mistrz utrzymał formę, potrzebował wydajniejszego niż fabryczny systemu chłodzenia.
Na sparing stawili się zawodnicy:
- Pentagram Freezone HP-120 AlCu Karakorum P 7015,
- Cooler Master Hyper Z600,
- Noctua NH-U12P.
Wszystkie trzy schładzacze to konstrukcje nowe lub udoskonalone wersje poprzedników. Reprezentują różne kategorie cenowe – od taniego Pentagrama poprzez średni pułap Z600 aż do drogiego NH-U12P. Czy poradzą sobie z palącym problemem? Czy osiągniemy zamierzone 4 GHz? Odpowiedź oczywiście w naszym teście.
Pentagram Freezone HP-120 AlCu Karakorum P 7015
Nazwa jest nieco przydługa, ale kryje się pod nią przemyślany produkt. Zastosowano w nim technologię Heatpipe Direct Touch, polegającą na bezpośrednim kontakcie rurek cieplnych z procesorem. Według producenta jest to rozwiązanie sprawniejsze od tradycyjnego, w którym ciepłowody osadzone są w stopce radiatora. W zestawie znajdziemy wentylator 12 cm na wysokiej jakości łożyskach, regulator obrotów o zakresie 1000–2000 obr./min oraz niezbędne akcesoria montażowe i instrukcje.
Dane:
- wymiary – 125x155x104 mm;
- materiał – aluminium;
- cztery miedziane ciepłowody;
- technologia Heatpipe Direct Touch;
- waga – 718 g;
- wentylator 120x120x25 mm o przepływie powietrza 18–37,8 L/s (38–80,1 CFM) z łożyskowaniem hydrodynamicznym, zakresie obrotów 1000–2000 obr./min (± 10%) i trwałości 30 000 godzin;
- kompatybilność: Intel LGA775, AMD AM2/754/939/940.
Montaż
Sama radość – te słowa cisną się na usta podczas montażu Pentagrama Karakorum na płycie z podstawką LGA775. Po pierwsze, nie ma potrzeby wyjmowania płyty głównej z obudowy. Po drugie, nie używamy żadnych narzędzi. Po trzecie, jest to czynność tak prosta, że aż zastanawiamy się, dlaczego więcej schładzaczy nie wykorzystuje tego rozwiązania. Główną ramkę mocującą umieszczamy wokół gniazda procesora. Dociskamy cztery kołeczki rozporowe tak, by zatrzasnęły się po przejściu przez otwory w płycie głównej. Blokujemy je następnie zatyczkami. Do ramki przypinamy na dwa zaczepy system chłodzenia – i gotowe. Całość trzyma pewnie. Nawet na płytach z dosyć rozbudowanym systemem chłodzenia mostka północnego i okolic zasilania procesora montaż Karakorum nie stanowi problemu. Brawa za pomysłowość! Wentylator montujemy na druty.
Wydajność
System chłodzenia sprawował się dobrze, gdy obroty wentylatora utrzymywaliśmy w okolicach 2000 obr./min. Niestety, okupione to zostało sporym hałasem. Po zmniejszeniu prędkości wentylatora tak, aby działał w miarę cicho, wydajność niestety spada dosyć znacznie. Gęste ułożenie żeber wymaga jednak sporego przepływu powietrza. Konstrukcja zdecydowanie nie dla fanatyków bardzo cichego komputera.
Cooler Master Hyper Z600
Ten system chłodzenia może cieszyć oko. Zaprojektowany jako urządzenie pasywne, po dodaniu wentylatora (lub dwóch) ma się sprawdzać również w bardziej wymagających przypadkach. Żebra o zróżnicowanej wielkości mają ułatwić przepływ powietrza (co drugie ma rozmiar pełnego „iksa”, pozostałe są nieco mniejsze). Producent dopuszcza tryb pasywny dla procesorów o TDP poniżej 89 W.
Dane:
- wymiary – 127,28x 27,28x160 mm;
- materiał – aluminium;
- sześć miedzianych ciepłowodów;
- materiał stopki – miedź;
- masa – 1045 g;
- kompatybilność: Intel LGA775, AMD AM2/754/939/940.
Montaż
Wyjęcie płyty głównej jest niestety koniecznością. Mało tego, procedura montażu wymaga położenia Z600 stopką do góry i nałożenia nań odwróconej (procesorem do dołu) płyty głównej. Warto przeczytać instrukcję (chyba się starzeję, bo coraz częściej to robię :D). Dowiemy się z niej, jakie części są potrzebne do danej platformy i że mamy do dyspozycji wkręty o podwójnym gwincie, przy czym grubszy jest lewy, a ten drobniejszy – prawy. Zdobyta wiedza zaoszczędzi nam frustracji przy skręcaniu podpór mocujących radiator do tylnej płytki. Całość przykręcamy do płytki za pomocą nakrętek, do których dołączono specjalny klucz-przejściówkę. Jest to niespecjalnie skomplikowane, ale też niezbyt eleganckie. Trzeba jedną ręką utrzymać płytę główną na schładzaczu, a drugą utrzymać w ryzach klucz na śrubach i poskręcać to wszystko wkrętakiem. Niestety, całą ekwilibrystykę powtarzamy przy każdej wymianie procesora.
Zestaw uzupełniliśmy o wentylatory Cooler Master LED Silentium FAN TLF-S12-ER-GR, kręcące łopatkami z prędkością 1200 obr./min. System mocowania wentylatorów jest pomysłowy i dosyć wygodny.
Wydajność
Nie ma wątpliwości, że Cooler Master Hyper Z600 to wydajna konstrukcja. Już przy zastosowaniu dwóch cichych, wolnoobrotowych wentylatorów wydajność jest bardzo dobra. Oczywiście nie odmówiliśmy sobie przyjemności przetestowania radiatora w trybie pasywnym, do którego był projektowany.
Sprawdziliśmy, czy schładzacz poradzi sobie, chłodząc pasywnie procesor Core 2 Extreme X6800 (TDP 75 W) działający z nominalnym zegarem. Poradził sobie wzorowo. Temperatura rdzeni ustabilizowała się po około 30 minutach obciążenia na poziomie 74°C. Test przeprowadziliśmy w niedużej, zamkniętej obudowie.
Boksowy schładzacz zapewnił co prawda utrzymanie temperatury rdzeni poniżej 65°C, ale okupione zostało to koszmarnym hałasem o poziomie 55,8 dBA. Dzięki Z600 można zatem cieszyć się sporą mocą procesora w całkowitej ciszy (oczywiście zakładając, że reszta zestawu jest bezgłośna).
Dla przypomnienia mała tabelka TDP dla popularnych procesorów:
| Procesor | TDP |
| Intel Core 2 Duo E8400 | 65 W |
| Intel Core 2 Duo E6400 | 65 W |
| Intel Core 2 Duo E6850 | 65 W |
| Intel Core 2 Duo E4500 | 65 W |
| Intel Core 2 Quad Q6700 (G0) | 95 W |
| Intel Core 2 Quad Q9300 | 95 W |
| AMD Athlon 64 3800+ (Newcastle) | 89 W |
| AMD Athlon 64 3500+ (Winchester) | 67 W |
| AMD Athlon 64 3500+ (Venice) | 67 W |
| AMD Athlon 64 X2 5200+ F3 (Windsor) | 89 W |
| AMD Athlon 64 X2 5400+ (Brisbane) | 65 W |
| AMD Phenom X3 8600 (Triple-Core) | 95 W |
| AMD Phenom X4 9550 (Quad-Core) | 95 W |
Noctua NH-U12P
Ewolucja sprawdzonych rozwiązań – tak można by określić kolejny system chłodzenia ze stajni Noctua. Solidna konstrukcja, przemyślany system mocowania, wysokiej klasy wentylator w komplecie... A do tego przejściówki spowalniające (z ok. 1300 do 1100 lub 900 obr./min).
Dane:
- cztery pary miedzianych ciepłowodów;
- żebra rozmieszczone szerzej niż w poprzedniku, by zapewnić optymalną wymianę ciepła przy niskich prędkościach wentylatora;
- NF-P12 premium fan – łożyskowanie SSO, optymalizowany psychoakustycznie;
- sprawdzony system montażu SecuFirm, gwarantujący według producenta optymalny kontakt radiatora z procesorem;
- przepływ powietrza – 25,6 L/s (92,3 m³/h);
- wysokiej klasy pasta termoprzewodząca NT-H1 w zestawie;
- wymiary – 126x95x158 mm (szerokość, głębokość z zamontowanym wentylatorem, wysokość);
- masa – 770 g z wentylatorem, 600 g bez niego;
- materiał stopki – miedź;
- materiał radiatora – aluminium;
- gwarancja – sześć lat;
- trwałość wentylatora – powyżej 150 000 godzin;
- kompatybilność: Intel LGA775, AMD AM2/AM2+/754/939/940.
Montaż
Wymaga wymontowania płyty głównej. Przykręcamy wsporniki montażowe do płyty, którą usztywnia tylna płytka. Do wsporników przykręcamy schładzacz. Wymiana procesora nie wymaga ponownego demontażu płyty głównej, wystarczy odkręcić system chłodzenia.
Zestaw testowy
Wszystkie testy przeprowadziliśmy na platformie testowej złożonej z wymienionych w tabeli podzespołów:
| Model | Dostarczył | |
|---|---|---|
| Procesor: | Intel Core 2 Extreme QX9770 | www.intel.pl |
| Płyta główna: | ASUS P5E3 Premium WiFi-AP | pl.asus.com |
| RAM: | OCZ DDR3 1800 (PC3-14400) Platinum Edition (2x 1 GB) | www.extrememem.pl |
| Karta graficzna: | ASUS EAH4850 (Radeon HD 4850 512 MB) | pl.asus.com |
| Dysk twardy: | Seagate Barracuda 7200.8 400 GB | www.seagate.com |
| Zasilacz: | Cooler Master RS 850 EMBA | www.coolermaster.com |
| Monitor: | HP LP3065 (30 cali, 2560x1600) | www.hp.pl |
Nasz system testowy działał pod kontrolą 32-bitowego systemu Windows Vista Ultimate SP1.
Metodologia oraz wyniki
Ponieważ test miał charakter porównawczy, wszystkie systemy chłodzenia testowaliśmy kolejno po sobie w takich samych warunkach. Procesor utrzymywał stabilnie zegar 4 GHz, do czego potrzebuje około 1,40 V. (Niestety, płyta główna, na której został osadzony, charakteryzuje się dużym tzw. vdroopem i z ustawionego 1,50 V pod obciążeniem robiło się około 1,38, a bez obciążenia – 1,44). Za każdym razem nakładaliśmy zbliżoną ilość pasty. Każdy zestaw miał ok. 30 minut na „ułożenie” się pasty przed rozpoczęciem testów. Przy świeżo zaaplikowanej paście temperatury były średnio 5 stopni wyższe pod obciążeniem i 4 stopnie przy jego braku w porównaniu do pasty mającej około 30 godzin pracy za sobą. Użyta przez nas pasta to Noctua NT-H1. Temperatura otoczenia to 24,6°C.
Procesor obciążaliśmy programem Orthos; wszystkie cztery rdzenie były obciążone w 100 %. Program działał w trybie Small FFTs - stress CPU, który powoduje bardzo duże obciążenie rdzeni. Temperatury rdzeni stabilizowały się po około 10 minutach. Po 15 odczytywaliśmy temperatury rdzeni programem CoreTemp w wersji 0.99. Aby otrzymać temperaturę w spoczynku (procesor obciążony jedynie przez system Windows Vista i programy typu Notatnik czy Paint), po wyłączeniu Orthosa odczekiwaliśmy około 10 minut. Test przeprowadziliśmy bez obudowy komputerowej (oprócz testu Z600 w konfiguracji pasywnej), aby zminimalizować wpływ na wyniki np. wentylatora wciągającego na zasilaczu.
Jak sobie nasi trzej muszkieterowie poradzili? Całą prawdę ukazują poniższe tabele. Jako temperaturę CPU przyjęliśmy średnią temperaturę ze wszystkich czterech rdzeni odczytaną programem Core Temp. Przeprowadziliśmy próbę z modelem Cooler Master Z600 wyposażonym w wentylator od Karakorum, kręcący się z maksymalną prędkością. Taki tandem (jeden wydajny wentylator i Z600) pokazał bardzo wysoką wydajność.
Niech żyje król! – chciałoby się rzec. NF-P12 premium w połączeniu z NH-U12P jest w tym zestawieniu nie do pobicia. Ten system chłodzenia okazał się bardziej cichy od Cooler Mastera Hyper Z600 z wentylatorami kręcącymi się wolniej o 100 obr./min. Dla przeciętnego użytkownika komputera tylko dwa pierwsze zestawy mają akceptowalny poziom głośności. Pentagramowy wentylator jest zdecydowanie głośny i jego wycie staje się męczące już po kilku minutach.
Testowaliśmy też Pentagrama Karakorum P 7015 ze spowolnionym do 1500 obr./min wentylatorem. Niestety, okazało się, że zmniejszony przepływ powietrza odbija się dosyć mocno na wydajności. Temperatura procesora rosła do poziomu, gdy stawał się on niestabilny.
Podsumowanie
W bezpośrednim starciu zwycięzcą zostaje Cooler Master Hyper Z600. Wygrana na punkty – nokautu nie było :D. System chłodzenia jest wydajny, elastyczny w użyciu, a przy tym nie kosztuje fortuny.
Pentagram Freezone HP-120 AlCu Karakorum P 7015 to niedrogi i wydajny produkt. Do bardzo cichych komputerów raczej go nie polecamy ze względu na znaczny spadek wydajności po zmniejszeniu obrotów wentylatora do poziomu, w którym nie generuje on drażniących dźwięków. Zawsze jednak można posiłkować się regulatorem i ręcznie sterować wydajnością. Gdyby Karakorum miał możliwość zainstalowania drugiego wentylatora, zakres zastosowań i komfort użytkowania byłyby jeszcze większe. Musimy pochwalić producenta za bardzo dobrą cenę.
Cooler Master Hyper Z600 to bardzo ciekawa konstrukcja. Przy zastosowaniu dwóch wolnoobrotowych wentylatorów – wydajna i cicha. Naszym zdaniem do działania w trybie aktywnym warto zaprząc wentylatory o nieco większej wydajności od Cooler Mastera LED Silentium FAN TLF-S12-ER-GR. Sugerujemy użycie wentylatorów o maksymalnej prędkości 1400–1600 obr./min, wychodząc z założenia, że lepiej mieć zapas mocy. Przy chłodzeniu procesorów o TDP poniżej 89 W polecamy tryb pasywny. Sprawdza się on rewelacyjnie nie tylko w przypadku najsłabszych procesorów – przyniesie błogą ciszę wszystkim maniakom wyciszania komputerów.
Noctua NH-U12P to dobra wydajność przy niewielkiej głośności. Przy zastosowaniu przejściówek ograniczających obroty wentylatora można stworzyć wydajny i bardzo cichy system chłodzenia. Zastosowany wentylator NF-P12 premium charakteryzuje się bardzo wysoką kulturą pracy. Pewien niedosyt pozostawia tylko jego maksymalna wydajność. Aby uzyskać najwyższą wydajność, warto przemyśleć zastosowanie dwóch wentylatorów. W zestawie znajdziemy dobrą pastę termoprzewodzącą NT-H1. Drogi i dobry – tak można by podsumować ten system chłodzenia.
Niestety, żaden z systemów chłodzenia nie miał wentylatorów działających z zasilaniem PWM, co niestety uniemożliwia sterowanie ich obrotami przez większość nowych płyt głównych. Tylko dwa zostały przystosowane do pracy w konfiguracji pull-push, czyli z dwoma wentylatorami. Jeden z wentylatorów tłoczy powietrze w radiator, drugi, umieszczony po przeciwległej stronie, zasysa je i wyrzuca poza radiator. Taki układ pozwala uzyskać większy przepływ powietrza przy mniejszym hałasie w porównaniu do układu z pojedynczym, ale szybszym wentylatorem.
Do testów dostarczył: Pentagram
Cena w dniu publikacji (z VAT): 79 złotych
Do testów dostarczył: Cooler Master
Cena w dniu publikacji (z VAT): ok. 150 złotych
Do testów dostarczył: Noctua
Cena w dniu publikacji (z VAT): 209 złotych